Τον «Βυζογίδα» και την «Κατσοντρού», που ακολουθεί, τα είχε καταγράψει στα Αρβανίτικα ο Mαρκοπουλιώτης φιλόλογος Κωνσταντίνος Δ. Σωτηρίου, στο χωριό μας και τα είχε δημοσιεύσει το 1909 στο περιοδικό «Λαογραφία». Υπάρχουν επίσης δημοσιευμένα στο εξαιρετικό βιβλίο του συμπατριώτη μας Κωνσταντίνου Τσοπάνη «Αρβανίτικα παραμύθια των Μεσογείων» . Το 2017 η θεατρική ομάδα Σπάτων «Το Τέταρτο Κουδούνι» τα παρουσίασε στη θεατρική σκηνή.
Ο Βυζογίδας
Ισς νjë χέρë εδέ νjë κjερό νjερί σσούμë πλούσιο, τσσë dούαj τë bëj τακσίθ πëρ τë bλjλj δεν. Ασστού ου νγκρέ, ίκου νγκα κατούντι ατία έτσι…. έτσι….. εδέ αρρίjτι ντë νjë νjάτρë μέρος τσσë ι κέjνë θένë σε ίσς νjë τσσë σίτ σσούμë δεν. Πω επειδή ίσς έρτουρρë ε νëκë μούντ τë ε τσσον, βάτε νë νjë σστëπί φτωχέ εδέ πόκj dέρëνë πëρ τë ε λjιjνë τë φλjίj. Ατιέ τσσόj άι νjερίου νjë γρούα φτωχέ τσσë κέj bëρë νjë djάλjë τë βόγjëλι εδέ ίσς τρί dίτ τσσë ίσς λjέρë.
Γρουάjα ι σστρόj τë φλjίj πω πσε πα άι ένë τë παλjό, ουτρέμb ε σdούαj τë βέj τë φλjίj πω νdένj πράνë βάτρëσë.
Νë μές τë νάτëσë γjέγj νjë ανdάρë τë μάδë, εδέ πα τρι γρα τë λjάρτα τë λjάρτα. Ατό ίσσνë μίρατë τσσë έρδë νë ε τρέτα dίτë πëρ τë μιράνινë djάλjινë, χάπëνë dέρëνë, χίνë μbëρδα εδέ βάνë ε νdέjτινë νε νjë τραπέζ πëρδένë. Τραπέζι ισς καλοϊνdρέκjουρë, κέj ερργjëντëρίτë τë σστëπίσë νë μάλjë εδέ νjë ποτήρ νε νjë πjάτο νë μες, πλjότ μjάλιëτë με τρι μυλjάδέ τë μίραβετ, εδέ κέj τραπέζι τρι θίκë, τρι πιρούνε, τρι κονομbόλjα, τρι πjάτο με φαΐ, εδέ τρι θέλjë bούκë πëρ μίρατë τσσë dο μίρανινë djάλjινë. Άι τσσë ρρίj πράνë βάτρëσë ουτρëμb πëρπάρα, πω παστάj bëρι τë φjέτουρίνë πëρ τë σσίχ τσσë dο τ’ απόbëνëj. Ασστού μίρατë νdέjτίνë τόρρε τραπέζιτ, bëνë κρίκjëνë, εδέ χëνγëρνë εδέ πίνë μίρë. Παστάj ουνγκρέ ε πάρα μë ε μάδεα, μούαρρ djάλjινë ε σγλίδι, ε σταυρόσι εδέ σσκρούαjτι με γλjίσστ νë bάλë τë djάλjιτ.
«Dο βίνjë εδέ do τë αποβίνjë εδέ κύ νjερίου τσσë κα άρρδουρë κëτού dο τë μάρρε κëτë djάλjινë πëρ γαμbρόν νε βάjζα ε τία.»
Άϊ ε γjέγj εδέ ι κακονdίνj, πω νëκë φόλjι φάρε εδέ bëν τë φjέτουρίνë. Ουνγρέ παστάj ε dίτα, ουκjάς νdέ djάλjι, σστίου σίτë γjίθε τόρρë εδέ σσκρούαjτi «Σα θα ε πάρα jάνë τë βëρτέτα, εδέ dο τë bëνενë, κυ νjερίου βέτë dο dëργόνjë djάλjινë νdë σστëπί πëρ γαμbρό νε βάjζα ε τία.» Παστάj ουνγρέ εδέ ε τρέτα, ουκjάς νdέ djάλjι, ε λjίδι μέτα εδέ ι θα «Τούτι σα θάμë do τë bëνενë.»
Εδέ ουνγρένë νάνι τσσë τë τρία καλjινjιχτίσëνë djάλjινë εδέ ίκνë. Άϊ, τσσë γjέγj τούτι σα θάνë μίρατë ουμbέτ ι θάτë εδέ νëκë dιj τσσë τë bëν, εδέ θόj με βέτëχένë ε τία. «Κύ djάλjι dο bëνετë γαμbρό νε βάjζα ίμε; Jo ου νëκë dοτ’ ε λjë, πω νέστρë μενάτë dο θόμ κëσάj γρούασë τë μ’ ε jάπë djάλjινë, τ’ ε μαρρ bάσσκë πëρ djάλjë τ’ ίμ εδέ ου dί τσσë dο τ’ ι bένj.» Εδέ ατιέ τσσë σιλοΐσεj ατά ε ζου γjούμι. Μë μενάτε ουνγρέ γρούαjα ε πα τσσë φλjίj πράνë βάτρëσë, πω νëκë ε σγjόj. Αϊ με τσα χέρë ουσγjούα, ουνγρέ, ουσυjιρίς πëρ τë ίκëν τë βέj τë bëλίίj δέντë.
Χέρëνë τσσë dο τ’ ίκëν ι θα γρούασë: «Καλjιέ τι jε νjë φτωχέ γρούα, εδέ κε ακjë djέλjμë τσσë μούντ τ’ ι ρρόσσς. Νëκë μë jέπ κëτë djάλjινë τë βόγjέλj τ’ ε μαρρ bάσσκë τ’ ε κεμ πëρ djάλjιë τ- ιμ τσσë νëκë καμ dόνjë εδέ do τ’ dούα σσούμë νγαπσέ σ’καμ νjάτρë djάλjë.» Εδέ γρούαjα ι θα: «Ου τα jάπ djάλjινë τ’ ε μάρρëσς bάσσκë πëρ djάλjινë τ- έντ πω τ’ ε dούασς σσούμë εδέ τë μα dëργόσς τ’ ε σσόχ εδέ ού.» Ασστού άϊ μούαρρ djάλjινë, ι χερετίσι εδέ ζού δρόμινë τσσë ε dëφτόj γρούαjα πëρ τë βέj πράνë μάλjιτ νë στάν τë bëλjιj δέντë τσσë dούαj, εδέ έτσι, έτσι εδέ αρρëjτι νε νjë βραχ ι μαθ. Ατιέ βëσστόj μίρë εδέ τσόj νjë σσπέλëζë jο σσούμë τë θέλë εδέ θα με βετëχενë ε τία: «Κëτού ίσστë μίρë τë λjë djάλjινë, νdoνjë νëκë βjέν κëτού, εδέ ασστού do κλjάνjë, dο κλjάνjë νjέρα σα τë πλjëσέσë νγα τë κλjάρατë» εδέ ε βού djάλjινë ατιέ μbëρδα εδέ ζού μέτα δρόμινë εδέ αρρëjτι νdë σταν, εδέ αφού bëλjέου δέντë τσσë dούαj ίκου εδέ βάτε νë σστëπί τ’ ατία.
Djάλjι χέρëνë τσσ’ ε λjά φλjίj, εδέ πριν τë σγjόνεj βάτε μίρα τσσë ε κέj μιράνουρë νdë σταν, μούαρρ τë μë κλjουμëσστόρενë δι νγα στάνι εδέ βάτε νë σσπέλëζë τσσë ισς djάλjι, ε σγjόj, ε σγλjίδι, ε ι βου γόλjëνë νë σίσë τë δίσë πëρ τë πίj κλjούμëσς. Εδέ κίο bëνεj μbρëμα μενάτε. Αjό δία κλjουμëσστόρë μενάτε ίκëν νγα στάνι εδέ μbρëμα χέρëνë τσσë do τë χίjνë νë σστρούγë τë τjέρατë δι, εδέ βέj νë σσπέλëζë.
Τσσοπάνι όμως, κουρ dο τë μίλj δίτë σσίχ σε κëjο δία μë ε μίρα, νëκë κέj φάρε κλjούμëσς εδέ ι ουdούκ σε djάλjι τσσë ρρούαν δέντë ε μίλj. Ασστού ι ουdούκ ε μίρë τë ρρίj νjë dίτë τë ρρούαν πëρ τë σσίχ τσσë απόbëνεj κλjούμëσσίτë τë δίσë. Εδέ άτë μbρëμα πα δίνë χέρëνë, τσσë τë τjέρατë χίνë νë σστρούγë, τë ίκëν ε μούαρρ νγα πράπα εδέ ε πα τσσë βάτε δία εδέ χίρι νë σσπέλëζë τë djάλjιτ.
Εδέ άι κουρ πα δίνë τσσë dούαλ νγα σσπέλëζα, βάτε εδέ χίρι ν’ αjό σσπέλëζα εδέ τσσë τë σσίχ; Νjë djάλjε τë bούκουρ εδέ τë κούκj τë κούκj! Βëρρι κρίκjνë ε μούαρρ νdë dούαρρ τ’ ατία ε πούθι εδέ θα: «Μα κίο ίσστë νγα Ινëζότ, dο τ’ ε μάρρ bάσσκë τ’ ε κεμ πëρ djάλjë τ’ ίμ». Ασστού ε μούαρρ εδέ βάτε τούτι χαρέ νë στάν εδέ ε dëφτόj γκρούασ’ ε τία εδέ ι θα: «τë μάρρμë νέβε κëτë djάλjινë εδέ τë jά θόμι βυζογίδë», εδέ ι θα τούτι ιστορίνë τë δίσë εδέ τë djάλjιτ: ασστού ε μούαρ εδέ βάτε τούτι χαρέ νë στάν εδέ ε dëφτό γκρούασ’ ε τία εδέ ι θα: «τë μάρρμë νέβε κëτë djάλjινë εδέ τë jά θόμι βυζογίδë», εδέ ι θα τούτι ιστορίνë τë δίσë εδέ τë djάλjιτ.
Djάλjι νάνι σα βëj ρρίτεj ε bουκουρσόνεj εδέ ου bë νjë τριμ σσούμ ι φόρτë. Ασστού σσκούανë νjëζετ βίτëρα εδέ άj πλούσιοj νjερί έρθ μέτα νë σταν πëρ τë bëλjιj τëτjέρα δεν. Τσσοπάνι ε καλοδέκσι, βου νjë κjένγj νë χελ, ε πόκj, εδέ χένγëρνë εδέ πίνë μίρë. Άϊ νjερίου γjέγjεj τσσë θëρίσëνë ατë τρίμëνε τσσοπανοπουλίνë Βυζογίδë, εδέ ι ουdουκ σσούμë παράκσενο, εδλε σ’μουντ τë μbάχεj εδέ πίεjτι τσσοπανίνë πσε jα θόjνë Βυζογίδë, εδέ τσσοπάνι ι θα τούτι ιστορίνë τë δίσë εδέ τë Βυζογίδëσë.
Άϊ ε γjέγj, κουλjτόj τσσë κέj bëνë κëτού εδέ νjëζέτ βίτëρα εδέ χίρι μbëρδα σε Βυζογίδα ίσς djάλjι ε φτοχέσë εδέ κουλjτόj φιλοΐτë τë μίραβετ εδέ σκέπσεj σι τë bëν τë παστρόν djάλjινë. Ασστού θότë τσσοπάνιτ: «Ου νάνι dο μάρρ δέντë, πο κε νdόνjë djάλjë τë dëργόνj πëρπάρα γρούασë τ’ ίμε νjë γράμë τσσë ίσστë ε μάδε ανάνγj, πό τë jέτë djάλjιë μbιστεμέν». Εδέ τσσοπάνι θίρι Βυζογίδëνë εδέ ι θα τë ετιμάσεj νjόρα νγαπσέ dο τë βέj με νjë γράμë νdë σστëπί τë ζότιτ. Εδέ άΐ νjερίου σσκρούαjτι γρούασ’ ε τία. «Κëτë djάλjινë τσσë τë σιέλ γράμëνë τ’ ε ζëσς νjόρα εδέ τ’ ε bëσς νjë μίλιë τσσίκëρα εδέ τ’ ε βëσς νε νjë κουσί εδέ τ’ ε ζίεσς μίρë εδέ κουρ τë βίνj dούα τë μα dëφτόσς». Παστάj ε βουλjόσι γράμëνë με τρι βούλjα με ουνάζëνë ε – τία εδέ jα δα Βυζογίδëσë εδέ ι θα: «bούκουρ μος ε χάπισς δρόμιτ, πο τë βέσς νjόρα πσε ίσστë ε μάδε ανάνγj». Βυζογίδα μούαρρ γράμëνë εδέ ζού δρόμινë εδέ βέj βέj….. πο δρόμιτ dούαλ άκσαφνα νjë πλjάκ νjëρα σστάτë διέτë βίτëρα, με μνjέκëρα τë γλjάτα εδέ τë bάρδα σι μπόρë εδέ ι θα: «Τρίμο κου βέτε; Νëκë μë jέπ ατë γράμëνë, τσσë τë δα άϊ νjερίου ι λjίκ τ’ ε κjάλισς γρούασ’ ε τία, τ’ ε σσόχ;» «Μα, αjό σbëνετë,» θα djάλjι, «πσε ε κα βουλjόσουρë με ουνάζëν’ ετία.» «Jο, πο τë μα jάπσς, νγαπσέ άϊ κα σσκρούαρë γρούασ’ ε τία τë τë bëνjë νjë μίλιë τσσίκëρα εδέ τë τë ζίενjë, πο τι μος τσσά κρύετë, ου dο τ’ ε βουλjόσς μέτα σι ίσστë» εδέ ι μούαρρ γράμëνë ε σσκjούαρ εδέ σσκρουάjτι με γράμë τë χρυσάφëτα. «Κëτë djάλjινë τσσë τë σίελ γράμëνë τ’ ε καλοδέκσισς σσούμë μίρë εδέ νdë στιγμί τ’ ε bëσς γαμbρό νέ βάjζα jόνë τσσë ε κέμι μονοbίλjë». Εδέ πλjάκου ε βουλjόσι μέτα, jα δα Βυζογίδëσë, εδέ ουbë άφαντος νdë κjίελ σι ζοκ.
Djάλjι νάνι ε καταλάβι σε άϊ πλjάκου ίσς Ινëζότ, bëρρι κρίκjëνë εδέ ζού μέτα δρόμινë εδέ βάτε, βάτε…..νjëρα σα αρρëjτι νdë σστëπί τë νjερίουτ τë λjίκ, εδέ δα γράμëνë γρούασë ε τία. Ε σσόκjεα, ε χάπι εδέ πα τσσë σσκρούαν τ’ ε bëν γαμbρό εδέ jα θότë βάjζëσë, εδέ jα ζούνë τσσë τë dία τë κλjάρατë, πο τσσë τë bëjνë dούαjνë σdούαjνë ε bëνë γαμbρό.
Παστάj έρθ εδέ άϊ νjερίου ι λjίκ, εδέ πίεjτι τë σσόκjëνë νdë κέj bëνë τούτι σα ι κέj σσκρούαρë, εδέ ι κερκόj τ’ ι dëφτόν τσσικëράτë. Πο αjό ι θα: «Τσσë τσσίκëρα με κëρκόν, κούρ με σσκρούαjτë τ’ ε bëνjë γαμbρό νε βάjζα jόνë, τσσ’ ίσστë μονοbίλjë.» Εδέ ι dëφτόj γράμëνë με γράμë τë χρυσάφëτα.
Άϊ ου μαρρëσσούα, ουbë κέκj νγα ε λjίγα, θίρι Βυζογίδëνë εδέ ε πίεjτι πσέ σ’δα γράμëνë τσσ’ ι κέj δëνë πëρ τë jίπ. Βυζογίδα θα τούτι ιστορίνë. Εδέ άϊ κούρ ε γjέγj ε καταλάβι σε ίσς νγά μίρατë τë bëνëj γαμbρό, νëκë φόλjι φάρë, πο ε dούαj Βυζογίδëνë σσούμë πσë ισς ι μίρë εδέ ασστού σα θάνë μίρατë dούαλνë τούτι τë βëρτέτα.
Ο Βυζογίδας
Μια φορά κι έναν καιρό, τα πολύ παλαιά εκείνα χρόνια, τότε που οι άνθρωποι ήταν καλοί και δίκαιοι και ο ουρανός ήταν τόσο χαμηλά ώστε οι αγελάδες σήκωναν το κεφάλι και έγλειφαν τα σύννεφα, ζούσε ένας άνθρωπος πολύ πλούσιος, με πολλά κοπάδια πρόβατα, που κάθε τόσο πήγαινε ταξίδι κι αγόραζε όλο και περισσότερα και μεγάλωνε όλο και πιο πολύ τα κοπάδια του. Έτσι ένα πρωινό σηκώθηκε, έφυγε από το χωριό του κι αφού περπάτησε και περπάτησε για ημέρες έφτασε τελικά σε ένα άλλο μέρος όπου του είχαν πει ότι ήταν ένας άνθρωπος που πωλούσε πολλά πρόβατα. Αλλά επειδή είχε βραδιάσει και δεν μπορούσε να τον βρει, και καθώς εκεί γύρω δεν υπήρχε κάποιο χάνι για να ξαποστάσει και να κοιμηθεί, χτύπησε την πόρτα ενός φτωχικού σπιτιού που βρήκε στον δρόμο του και ζήτησε να τον αφήσουν να περάσει εκεί τη νύχτα του.
Ανοίγοντας λοιπόν τν πόρτα του φτωχικού εκείνου σπιτιού, είδε να βρίσκεται μέσα μια γυναίκα που είχε γεννήσει ένα μωρό. Ένα αγοράκι γεννημένο πριν μόλις τρεις ημέρες.
Μιρεμπρέμα (Καλησπέρα), της είπε. Να μείνω μαζί σας απόψε γιατί έρχομαι από μακριά;
Βεβαίως, του απήντησε εκείνη πρόθυμα. Έα μπέρδα (έλα μέσα), συμπλήρωσε και σηκώθηκε αμέσως να του στρώσει μια κουρελού για να ξαπλώσει και μια κουβέρτα για να σκεπαστεί.
Καθώς η γυναίκα εκείνη του ετοίμαζε το πρόχειρο στρώμμα για να κοιμηθεί, ο πλούσιος άνθρωπος της ιστορίας μας παρατηρούσε τα μπαλωμένα της ρούχα και τη μεγάλη φτώχεια του σπιτιού κι έτσι φοβήθηκε να κοιμηθεί μήπως στον ύπνο του τον ληστέψουν. Έτσι λοιπόν πήγε και κάθησε δίπλα στο τζάκι για να περάσει τη νύχτα του λαγοκοιμώμενος δίπλα στη φωτιά. Έτσι κι έγινε.
Τη νύχτα όμως, καθώς μισοκοιμόταν καθιστός στο μισόσβηστο παραγώνι, ακριβώς τα μεσάνυχτα, άκουσε ‘ένα δυνατό κρότο που τον ξύπνησε με τη μια και τον έκανε να στραφεί προς τη μεριά του θορύβου. Και τότε είδε τρεις γυναίκες πολύ υψηλές που άνοιξαν την πόρτα του σπιτιού, μπήκαν μέσα στο δωμάτιο και πήγαν κι έκατσαν γύρω από έναν σοφρά, ένα χαμηλό τραπέζι που είχε στρώσει η νοικοκυρά για εκείνες. Αυτές ήταν οι Μοίρες που είχαν έρθει για να μοιράνουν το παιδί την Τρίτη ημέρα από τη γέννηση του. Για αυτό και το τραπέζι ήταν πολύ καλοπεριποιημένο, είχε επάνω του τα λίγα ασημικά του φτωχού σπιτιού και στη μέση, σε ένα ασημένιο πιάτο, βρισκόταν ένα γυάλινο ποτήρι γεμάτο μέλι, ενώ γύρω από το ποτήρι βρίσκονταν τρία αμύγδαλα για να τα φάνε μαζί με το μέλι οι Μοίρες που θα μοίραιναν το παιδί. Επάνω στο τραπέζι ευρίσκονταν επίσης τρία μαχαίρια, τρία πιρούνια, τρία πιάτα γεμάτα φαγητά και τρεις φέτες ψωμί φρεσκοψημένο που μοσχοβολούσε για να φάνε οι Μοίρες και να ευχαριστηθούν.
Ο πλούσιος εκείνος άνθρωπος της ιστορίας μας που ξενυχτούσε δίπλα στο τζάκι, κοίταζε στην αρχή φοβισμένος τις Μοίρες, αλλά ύστερα, αφού είδε ότι δεν τον πείραξαν, έκανε τον κοιμισμένο για να δει τι θα γινότανε. Οι Μοίρες λοιπόν αφού κάθησαν γύρω από τον χαμηλό σοφρά, έκαναν τον σταυρό τους κι έφαγαν κι ήπιαν ό,τι υπήρχε για εκείνες. Κατόπιν, ευχαριστημένες, σηκώθηκαν να μοιράνουν το παιδί.
Η πρώτη και πιο μεγάλη από τις τρεις Μοίρες πήρε το παιδί, το έλυσε από τις φασκιές του, το σταύρωσε κι έγραψε με το δάχτυλο της στο μέτωπο του παιδιού: «Θα έρθει καιρός και θα αποέρθει και εκείνος ο άνθρωπος που έχει έρθει εδώ, θα πάρει ετούτο το παιδί για γαμπρό στη δική του κόρη». Ο πλούσιος άνθρωπος το άκουσε και του κακοφάνηκε, αλλά από τον φόβο του δεν τόλμησε να μιλήσει καθόλου κι έκανε τον κοιμισμένο.
Ύστερα σηκώθηκε η δεύτερη Μοίρα, πήρε το παιδί στα χέρια της κι αφού έριξε μια ματιά ολόγυρα, είπε: «Όλα όσα είπε η πρώτη είναι αληθινά και θα γίνουν, ο άνθρωπος αυτός μοναχός του θα στείλει το παιδί στο σπίτι του για γαμπρό στη δική του κόρη».
Κατόπιν σηκώθηκε και η τρίτη Μοίρα με τη σειρά της, πλησίασε το παιδί, το έδεσε πάλι με τις φασκιές του κι είπε: «Όσα είπαμε θα γίνουν!» Και σηκώθηκαν κι οι τρεις, χαιρέτησαν το παιδί κι έφυγαν.
Ο πλούσιος άνθρωπος που έκανε όλη αυτήν την ώρα πως κοιμόταν δίπλα στο τζάκι, αφού άκουσε όλα όσα είπαν οι Μοίρες, έμεινε ξερός και δεν ήξερε τι να κάνει. Άρχισε να μουρμουράει χαμηλόφωνα μόνος του και να καταστρώνει σχέδια αντιδράσεως λέγοντας στον εαυτό του: «Λοιπόν τούτο το παιδί θα γίνει γαμπρός στην κόρη μου; Όχι, εγώ δεν θα το αφήσω κι ας το έταξαν κι οι Μοίρες κι όποιος άλλος θέλει! Αύριο το πρωί θα πω σε αυτή την πολύ φτωχιά γυναίκα να μου δώσει το παιδί να το πάρω μαζί μου να το έχω για δικό μου! Αυτή δεν έχει ούτε να το ταΐσει κι ούτε να το μεγαλώσει. Εγώ πάλι είμαι πολύ πλούσιος και θα της πω ότι θα το έχω σαν παιδί μου. Δεν μπορεί, σαν μάνα θα θέλει μια καλύτερη τύχη για το παιδί της που η ίδια δεν μπορεί να του τη δώσει. Που θα μου πάει, μια η φτώχεια της, μια τα λεφτά μου, θα την πείσω και θα της το πάρω. Και μόλις της το πάρω; Εεεεεε τότε ξέρω εγώ καλά τι θα κάνω!» Κι εκεί που συλλογιζόταν με ικανοποίηση το σχέδιο του, τον πήρε ο ύπνος κι αποκοιμήθηκε δίπλα στο ζεστό τζάκι.
Το πρωί, πολύ πρωί, που σηκώθηκε η μητέρα του μωρού, τον είδε να κοιμάται βαθειά δίπλα στη θαλπωρή της εστίας και τον λυπήθηκε να τον ξυπνήσει. «Άστον να κοιμηθεί», σκέφτηκε, «ποιος ξέρει από πόσο μακριά έχει έρθει, πόσο κουρασμένος είναι και πόσον δρόμο έχει ακόμα να κάνει. Αφού δεν έχω φαγητό για να του δώσω, ας του προσφέρω αυτό που μπορώ, την ξεκούραση.»
Μόλις έφεξε για τα καλά, αφού τα κοκόρια ξελαρυγγιάστηκαν να καλωσορίζουν τη νέα ημέρα, ο πλούσιος άνθρωπος ξύπνησε, σηκώθηκε, τεντώθηκε, νίφτηκε κι ετοιμάστηκε να φύγει για να πάει ν’ αγοράσει τα πρόβατα που ήθελε. Δεν λησμόνησε το σχέδιο του όμως και πριν φύγει είπε με προσποιητό ενδιαφέρον στη γυναίκα που τον είχε φιλοξενήσει: «Καλέ συ, είσαι φτωχή γυναίκα κι έχεις τόσα παιδιά που δεν μπορείς να τα ζήσεις. Δεν μου δίνεις τούτο το μικρό παιδί να το πάρω μαζί μου, που δεν έχω παιδί, να το μεγαλώσω και να το χω σαν δικό μου; Έχω πολλά λεφτά για να ζήσει πλούσιο κι ευτυχισμένο και μιας και δεν έχω άλλο, όλη μου την αγάπη θα την έχει αυτό.»
Η έρμη η μάνα, χτυπημένη από τη φτώχεια και την ανέχεια, δεν μπόρεσε να αντισταθεί στο όνειρο για ένα ευτυχισμένο μέλλον του παιδιού που ήταν το στερνοπούλι της. «Εγώ σου δίνω το παιδί, να το πάρεις μαζί σου για δικό σου παιδί», του είπε, «αλλά να μου υποσχεθείς ότι θα το αγαπάς σαν δικό σου παιδί κι ότι θα μου το στέλνει κάποιες φορές να το βλέπω κι εγώ το στερνοπούλι μου.» «Έχεις τον λόγο μου!» της είπε ο πλούσιος άνθρωπος κι αφού πήρε το παιδί τη χαιρέτησε κι έφυγε ακολουθώντας τον δρόμο που του είχε δείξει εκείνη για να βρει τα πρόβατα που ήθελε να αγοράσει. Πίσω έμεινε η μάνα να κλαίει για το παιδί που είχε αναγκαστεί να αποχωριστεί.
Εκείνος περπάτησε και περπάτησε, μέχρις που έφτασε σε ένα βουνό, το ανέβηκε κι έφτασε σε έναν βράχο μεγάλο. Αφού έψαξε πολλή ώρα, διότι ήταν ξένος και δεν ήξερε το μέρος, ανακάλυψε μια απομονωμένη σπηλιά που δεν ήταν πολύ βαθειά και είπε μέσα του: «Εδώ είναι καλά να αφήσω το παιδί. Κανείς δεν φαίνεται να ‘έρχεται ως εδώ κι έτσι θα κλάψει, θα κλάψει ώσπου να σκάσει και να πλαντάξει από το κλάμα.» Άφησε λοιπόν το παιδί εκεί και πήρε πάλι τον δρόμο να κατέβει από το βουνό.
Αφού περπάτησε και περπάτησε για ώρα, έφτασε επιτέλους στη στάνη που ήταν τα πρόβατα που ήθελε να αγοράσει. Μετά από πολλά παζάρια με τον τσέλιγκα που τα είχε, αγόρασε ένα ολόκληρο κοπάδι και τα πήρε να τα πάει βοσκώντας στο δικό του το μαντρί. Πιάσαν τον δρόμο και τα χωράφια και μια έβοσκαν, μια περπατούσαν, μέχρι που έφτασαν στα μέρη του και στο σπίτι του.
Πίσω, το μωρό κοιμόταν αμέριμνο στη σπηλιά που το είχε αφήσει εκείνος. Κι όταν κάποια στιγμή ξύπνησε κι άρχισε να κλαίει, εμφανίστηκε μια από τις τρεις Μοίρες που το είχαν μοιράνει και το πήρε στην αγκαλιά της να το ηρεμήσει. Στη συνέχεια πήγε στην πιο κοντινή στάνη, πήρε τη γίδα που είχε το περισσότερο γάλα και την πήγε στο παιδί. Αφού του έλυσε τις φασκιές, το σήκωσε και του έβαλε στο στόμα το βυζί της γίδας για να πιεί γάλα. Και το παιδί ήπιε κι ‘ήπιε ώσπου χόρτασε, ρεύτηκε και κοιμήθηκε πάλι. Από εκείνη τη μέρα κι έπειτα αυτό γινόταν κάθε ημέρα, πρωί και βράδυ. Αυτή η γίδα με το πολύ το γάλα έφευγε από τη στάνη πρωί και βράδυ την ώρα που οι άλλες γίδες έμπαιναν στο μαντρί και πήγαινε στη σπηλιά για να ταΐσει το μωρό.
Ο βοσκός όμως, ο οποίος άρμεγε τις γίδες, παρατήρησε ότι αυτή η καλύτερη γίδα από όλες δεν είχες πια γάλα κι αυτό τον παραξένεψε πολύ και τον έβαλε σε υποψίες. Του φάνηκε ότι το παιδί που φύλαγε τα πρόβατα την άρμεγε κρυφά και της έπινε το γάλα. Έτσι λοιπόν θεώρησε καλό να παρακολουθήσει μια ημέρα ολόκληρη κρυφά το κοπάδι ώστε να δει τι γίνεται με τη γίδα. Και το βράδυ εκείνο είδε τη γίδα, τη στιγμή που το υπόλοιπο κοπάδι έμπαινε στο μαντρί, εκείνη να φεύγει προς το βουνό. Την ακολούθησε λοιπόν και με έκπληξη είδε ότι η γίδα πήγε κι έμπαινε στη σπηλιά που ήταν το μωρό. Περίμενε απ’ έξω να δει τι θα γίνει μέχρι που η γίδα ξαναβγήκε από τη σπηλιά και πήρε τον δρόμο για το μαντρί. Τότε μπήκε κι εκείνος με τη σειρά του στη σπηλιά και τι να δει! Ένα παιδί πολύ ωραίο και κατακόκκινο! Έσφυζε από υγεία! Σταυροκοπήθηκε ο βοσκός μπροστά στο θαύμα, πήρε στα χέρια του παιδί και είπε: «Μα ετούτο εδώ είναι από τον Θεό! Ο καλός Θεός μου το έστειλε και θα το πάρω μαζί μου να το έχω για παιδί δικό μου!»
Έτσι λοιπόν το πήρε ολόχαρος κι έπιασε τον δρόμο κατευθείαν για το μαντρί του. Εκεί το έδειξε στην γυναίκα του και της είπε γεμάτος ενθουσιασμό: «Να το πάρουμε εμείς ετούτο το παιδί και να το λέμε Βυζογίδα;» Η γυναίκα του τα έχασε. «Κου ε τσόβε; Μα που το βρήκες αυτό το .όμορφο πλασματάκι;» τον ρώτησε. Κι εκείνος της αφηγήθηκε την ιστορία με τη γίδα και το παιδί. Έτσι λοιπόν το κράτησαν μαζί τους και το μεγάλωναν σαν δικό τους παιδί.
Τα χρόνια περνούσαν και το παιδί όσο πήγαινε μεγάλωνε κι ομόρφαινε και έγινε ένα παλληκάρι πολύ γερό. Έτσι πέρασαν είκοσι ολόκληρα χρόνια και η οικογένεια του βοσκού ζούσε ευτυχισμένη μαζί με το παιδί τους. Μέχρι που μια ημέρα ξανάρθε στη στάνη τους εκείνος ο πολύ πλούσιος άνθρωπος που είχε παρατήσει κάποτε το παιδί στη σπηλιά, για να αγοράσει και πάλι πρόβατα.
Καθώς τα χρόνια είχαν περάσει και η ιστορία με το μωρό είχε καλό τέλος κι είχε ξεχαστεί, ο βοσκός καλοδέχτηκε τον πλούσιο άνθρωπο, έβαλε ένα αρνί στη σούβλα, το έψησε για χάρη του κι ήπιαν και έφαγαν καλά. Αυτός ο άνθρωπος όμως άκουσε που φώναζαν εκείνο το παλληκάρι, το τσοπανόπουλο, Βυζογίδα και του φάνηκε πολύ παράξενο να έχουν δώσει σε ένα τόσο όμορφο παλληκάρι ένα τέτοιο όνομα. Στο τέλος δεν κρατήθηκε και ρώτησε τον βοσκό γιατί φώναζε έτσι το παιδί του και τότε εκείνος, ανυποψίαστος του αφηγήθηκε όλη τν ιστορία με τη γίδα που χανόταν και το πώς την ακολούθησε και βρήκε μέσα στη σπηλιά τον Βυζογίδα.
Ο πλούσιος άνθρωπος σαν τα άκουσε θυμήθηκε τι είχε κάνει σε αυτό το μέρος εδώ κι είκοσι χρόνια και κατάλαβε ότι ο Βυζογίδας ήταν το μωρό της φτωχής γυναίκας που ο ίδιος πήρε και πήγε και το παράτησε στη σπηλιά για να πεθάνει. Θυμήθηκε όμως και τα λόγια που είχαν πει οι Μοίρες τη νύχτα που μοίραναν το μωρό και τότε με την σκληρή του την καρδιά άρχισε να συλλογιέται και πάλι πως θα ξεπάστρευε το παιδί για να μην γίνει γαμπρός του.
Είπε τότε στον βοσκό που πουλούσε τα πρόβατα: «Εγώ τώρα θα σου πληρώσω τα πρόβατα και θα τα πάρω, αλλά θέλω μια χάρη. Εάν έχεις κανένα παιδί να στείλω ένα γράμμα στη γυναίκα μου, μιας κι εγώ θα αργήσω να φτάσω με το κοπάδι κι είναι μεγάλη ανάγκη αυτό που θέλω να της γράψω. Αλλά να είναι εμπιστοσύνης το παιδί γιατί το γράμμα είναι εμπιστευτικό.» Ανυποψίαστος ο βοσκός για το σκοτεινό σχέδιο του πλουσίου ανθρώπου απάντησε: «Ναι, έχω ένα παιδί πολύ εμπιστευτικό και θα στο δώσω!» Φώναξε λοιπόν τον Βυζογίδα και του είπε: «Ετοιμάσου γρήγορα γιατί θα πας ένα γράμμα στο σπίτι του κυρίου που αγόρασε τα πρόβατα!» Κι όσο ο Βυζογίδας ετοιμαζόταν, ο σκληρόκαρδος πλούσιος άνθρωπος έγραφε στη γυναίκα του: «Ετούτο το παιδί, που σου φέρνει το γράμμα, να το πιάσεις αμέσως και να το κάνεις χίλια κομμάτια! Μετά να τα βάλεις στο μεγάλο καζάνι και να τα βράσεις με δυνατή φωτιά. Όταν έρθω θέλω να μου δείξεις τα βρασμένα κομμάτια!»
Στη συνέχεια βούλωσε το γράμμα με βουλοκέρι, πάτησε επάνω του και τρεις σφραγίδες με το δαχτυλίδι του ώστε να το αναγνωρίσει η γυναίκα του ότι είναι δικό του κι αφού το έδωσε στον Βυζογίδα του είπε: «Κοίταξε καλά, μην το ανοίξεις στον δρόμο, γιατί είναι εμπιστευτικό! Και κοίτα να το πας γρήγορα γιατί είναι μεγάλη ανάγκη! Γκιέγκιε; Γκιέγκια τε θάσς! Άκουσες; Άκουσα να λες!» Κι ο καϋμένος ο Βυζογίδας πήρε τον δρόμο τρέχοντας χωρίς να ξέρει ότι βιάζεται να πάει στον χαμό του.
Εκεί λοιπόν που όλο πήγαινε και πήγαινε και πήγαινε, περνώντας δάση και κάμπους και βουνά, νάσου και βγήκε μπροστά του ένας γέροντας ως εβδομήντα χρονών. Είχε γένια μακριά κι άσπρα σαν το χιόνι και με μια ήρεμη φωνή είπε του Βυζογίδα: «Παλληκάρι μου, που πηγαίνεις τόσο πολύ βιαστικός κι έχεις γίνει κατακόκκινος; Στάσου μια στιγμή να ξαποστάσεις.» «Δεν μπορώ», απάντησε ο Βυζογίδας, «γιατί πρέπει να παραδώσω αυτό εδώ το γράμμα όσο πιο γρήγορα γίνεται σε μια κυρά!» «Δεν μου δίνεις το γράμμα που σου έδωσε αυτός ο κακός άνθρωπος να το ιδώ;» ρώτησε ο σεβάσμιος γέροντας. «Μα αυτό δεν γίνεται!» είπε το παιδί, «το έχει βουλώσει με το δαχτυλίδι του και δεν μπορούμε να το ανοίξουμε.» «Πρέπει όμως να μου το δώσεις παιδί μου, διότι μέσα στο γράμμα αυτό διατάζει τη γυναίκα του να σε κάνει χίλια κομμάτια και να σε βράσει. Όσο για τη σφραγίδα, μην σπας το κεφάλι σου, εγώ θα το βουλώσω και πάλι όπως είναι», είπε ο γέροντας. Ο Βυζογίδας φοβήθηκε από την αποκάλυψη αυτή, τον πίστεψε και του έδωσε το γράμμα.
Τότε ο γέροντας πήρε το γράμμα, το έσκισε κι έγραψε ένα άλλο, με χρυσά γράμματα αυτή τη φορά. Έγραφε λοιπόν: «Ετούτο το παιδί, που σου φέρνει αυτό το γράμμα, να το καλοδεχτείς και χωρίς να χασομερήσεις να το κάνεις γαμπρό στη μοναχοκόρη μας!» Ο γέροντας βούλωσε το γράμμα με μια όμοια σφραγίδα σαν αυτή που είχε το παλιό που έσκισε κι αφού το έδωσε στον Βυζογίδα σήκωσε τα δύο του χέρια και πέταξε στον ουρανό κι έγινε άφαντος σαν πουλί. Το παιδί τότε κατάλαβε πως αυτός ο γέροντας που εμφανίσθηκε μπροστά του ήταν ο ίδιος ο Θεός κι αφού έκανε τον σταυρό του, ξανάπιασε το δρόμο του και περπάτησε και περπάτησε ώσπου έφτασε στο σπίτι του κακού ανθρώπου και το έδωσε στη γυναίκα του.
Μόλις ή γυναίκα του το άνοιξε είδε με μεγάλη έκπληξη που της έγραφε να τον κάνει γαμπρό και τρελλάθηκε από τη στεναχώρια της. Φώναξε την κόρη της και της το έδειξε και πιάσαμε κι οι δυο τα κλάματα γιατί ο Βυζογίδας ήταν ξένος και δεν τον ξέρανε. Τι να κάνανε όμως; Αφού έτσι διάταζε ο πατέρας τους έτσι κι έπρεπε να γίνει! Διαταγή του Βασιλιά και σκυλιά δεμένα! Ήθελαν δεν ήθελαν τον έκαναν γαμπρό και ο γάμος μάλιστα έγινε αρκετά γρήγορα, όπως έγραφε το γράμμα.
Λίγες ημέρες αργότερα ήρθε κι ο κακός εκείνος άνθρωπος με το κοπάδι τα πρόβατα που είχε αγοράσει κι αμέσως μόλις έφτασε ρώτησε τη γυναίκα του αυστηρά αν είχε κάνει όσα της είχε γράψει στο γράμμα. Μόλις εκείνη του είπε πως έπραξε όπως ακριβώς της είπε, της ζήτησε να του δείξει τα βρασμένα κομμάτια του Βυζογίδα. Παραξενεμένη τότε αυτή του απάντησε: «Τι κομμάτια μου ζητάς; Αφού εσύ μου έγραψες να τον κάνω γαμπρό στην κόρη μας που την έχουμε μονάκριβη και μοναχοκόρη!» Κι ευθύς του έδειξε το γράμμα με τα χρυσά γράμματα που της είχε δώσει ο Βυζογίδας. Ο πλούσιος άνθρωπος τρελλάθηκε, αρρώστησε από το κακό του, φώναξε έξαλλος τον Βυζογίδα και τον ρώτησε γιατί δεν έδωσε στη γυναίκα του το γράμμα που του είχε δώσει εκείνος για να της έδινε. Ο Βυζογίδας του είπε ολόκληρη την ιστορία και πως έγινε κι αλλάξανε τα γράμματα. Εκείνος αφού άκουσε πως έγιναν τα πράγματα κατάλαβε πως δεν μπορούσε να ξεφύγει από όσα είχαν ορίσει οι Μοίρες κι έτσι αποδέχτηκε τα όσα είχαν γίνει. Κι αφού ο Βυζογίδας ‘ήταν καλό και φιλότιμο παλληκάρι και τον συγχώρησε που θέλησε δυο φορές να τον σκοτώσει, τον αγάπησε κι εκείνος σαν παιδί του. Όλα όσα είπαν οι Μοίρες βγήκαν σωστά και ζήσαν αυτοί καλά κι εμείς ακόμα καλύτερα.
Η Κατσοντρού
Νjë χέρë εδέ νjë κjερό ίσς νjë νjερί τσσë ι κέj βdέκουρë γκρούαjα εδέ ι κέj λjëνë νjë βάjζë. Άτë βάjζëνë ε ρρίjτι άϊ σσούμë μίρë εδέ ου bë νjë κοπίλjë άκjë ε bούκουρë τσσë σι αjό σγκjëνdεj νjάτρë νdë δε. Πο κουρ ου bë κάκιë ε bούκουρë ι-jάτι ι μαλκούαρι ε αγαπίσι εδέ dούαj τ’ ε μίρρ βάjζëν’ ε τία πëρ γρούα. Ασστού ουνγρέ νjë dίτë εδέ βάγτε νε πλεματικόj εδέ ι θότë: «Καμ νjë μόλε σσούμë τë μίρë τσσë μë πελjκjέν σσούμë μούα βέτë. Τ’ ε jάπ γjιτόνιτ τ’ ε χάjë ί τ’ ε μbά ου – βέτë;»
Εδέ πλεματικόj ι θα: «Djάλjιθ-ιμ, κούρ τë πëλκjέν τ’ ε μbάς τι- βέτë». Άϊ νάνι τούτι χαρë βάτε εδέ ι θότë βάjζëσë σε dούαj τ’ ε μίρρ γρούα εδέ τσσë ι θα πλεματικόj. Πο αjό ζου τë κλjάρατë νγα τουρπëρία τσσë dούαj τ’ ι bëν ι –jάτι εδέ κλjάν, κλjάν νjëρα σα ι – jάτι βάτε μέτα νë πλεματικόj, ε πιέjτι μέτα πëρ μόλëνë εδέ πλεματικόj ι θα μέτα τ’ ι μbάj άϊ –βέτë εδέ επειδί βάjζα σ’dούαj, βάτε εδέ τë τρέτëνë χέρë, εδέ κούρ γjέγj μέτα νγα πλεματικόj σε πρέπς άϊ τë μbάj μόλëνë πëρ βέτëχένë – ε τία, βάτε εδέ ι θότë βάjζëσë σε σbëνετë νdρίσë πο dο τ’ ε μάρρë γρούα. Αjό κλjάτj κλjάτj πο σι πα σε σ’μουντ τë bëν νjάτρë γjάτρë γjë ι θότë: «Τάτëζο, do τë μë μάρσς γρούα, πο dούα τë μë bëσς νjë φορεσί τούτι τë χρυσάφτë».
Άj κούρ ε γjέγj βάτε νjόρα νε νjë χρυσοχό, εδέ παστάj νγα πακ jά σούαλ φορεσίνë τë χρυσάφëτë εδέ κëσστού ε μούαρρ γρούα. Πο αjό τσσë ίσς σσούμë ε μέντσσιμë, τë πάρëνë dίτë τσσ’ ε κέj μάρρë ι – jάτι γρούα, μbëλjόθ τούτι ένëτë, ι βού νε νjë κασέλëζë εδέ μούαρρ νjë νëνëκρύε ε bλjόj μίρë, ι κjέπι dύ dούαρρ εδέ ε bëρι σι νjέρι, εδέ τë μες τë νάτëσë ουνγρέ dάλjε dάλjε, βου νëνëκρύενë πράνë τë jάτιτ ασάj ουβέσς νjόρα με φορεσίνë τë χρυσάφëτë εδέ μούαρρ κασέλëζëνë εδέ ίκου εδέ βάτε βάτε εδέ κούρ dο κjάσεj τë dίλj dίελι χίπι νε νjë βγjë.
Νγ’ ατιέ πα νjë νjερί τσσë βίν τούτι βράπ εδέ ουτρëμb εδέ θα βγjέριτ: «Βγjέριθ-ιμ, βγjέριθ-ιμ, bëμë νjë φορεσί νγα dρού, νγα φλούδα jότε, τë μος μë νjόχë νjερί, πσε βëσστό να, βίνjëνë εδέ πο τë μë σσόχëνë κëσστού dο τë μë νjόχëνë εδέ dο μë ζένë». Εδέ νdë στιγμί ου bë νjë φορεσί νγα φλούδë βγjέριτ ε βού αjό ε κëσστού πουστρόj τούτι κούρμινë ασάj, εδέ λjά βέτëμë σίτë εδέ γόλjëνë εδέ νëκë dούκεj αν ίσς bούρρë ί γρούα. Ασστού σσκαλjκόj νγα βγjέρι εδέ βάτε βάτε νjëρασά αρρίjτι νë παλάτ τë βασιλjέσë.
Νjέρëζίτë τë βασιλjέσë ε πάνë ουdούκ σσούμë παράκσενο εδέ θάνë: «Ποπό! Νjë νjερί νγα dρού νjë Κατσσοdρού», εδέ βάνë εδέ jα θάνë βασιλjέσë εδέ άj dούαλ νdë dέρë πëρ τë σσίχ. Ε πιέjτι βασιλέα Κατσσοdρούνë σι έρθ εδέ τσσë dούαj εδέ Κατσσοdρούj ι θα: «Jαμ νjë djάλjë φτοχό πά τάτë εδέ πά μëμë, νëκë μë jίπëνι εδέ μούα τσα χίνα τ’ ι ρούανj εδέ νëκë dούα γjë νjάτρë, πο βέτëμë νjëτσσίκëζë bούκë τë χα». Εδέ βασιλjέα θα νjëρëζίβετ εδέ ι δα τë ρρούαν χίνατë.
Κατσσοdρούj ι μούαρρ μενάτε, βάτε jάσστë πράνë νë λιούμë εδέ ατιέ πόσστë νγα νjë βγjë bëρρι νjë κατσσόλεζë εδέ νdίνj εδέ χëνγëρ νjίτσσικë bούκë θάτë τσσë ι κέjνë δëνë. Παστάj νdσούαρ φορεσίνë νγα dρού, λjαργόj λjέσσëρατë νγα κρύετë, τσσ’ ίσσνë κσανθό τë bούκουρα εδέ άκιë τë γλjάτα τσσë αρρëjνë πόσστë νγα μέσι, εδέ ζού τ’ ι κρέχëν εδέ σα κjίμε κëπουτεσσίνë ι σστιj χίναβετ εδέ ατό με τë νγρένë λjαργόjνë εδέ νγα νjë βë, εδέ κëσστού μbëλjόθ dύ κοφίντε βë.
Μbρëμα, κουρ ου έρ, νγαρκόj βέτë εδέ μούαρρ μέτα χίνατë, εδέ βάτε νë παλάτ. Νjέρëζίτë κούρ πάνë άκιë βë, απορίσνε, jα θάνë βασιλjέσë εδέ άι ου θα τ’ ι jίπνë Κατσσοdρούιτ τë χάj μίρë εδέ κëjό bëνεj κάθε dίτë. Πο djάλjι ι βασιλjέσë κουρ πα Κατσσοdρούνë εδέ βëτë τσσë σίλ κάθε μbρëμα, θα με βέτëχένë ε τία: Dό τë βëτë τë σσόχ, σσόμë τσσë bëν Κατσσοdρούι τσσë σίελ κάκιë βë, εδέ τσσëλjι ίσστë τσσë νëκë να θότë γjë-φάρε».
Ασστού νjάτρëνë dίτë κουρ μούαρρ Κατσσοdρούι χίνατë εδέ ίκου, ε μούαρρ νγα πράπα ι bίρι ι Βασιλjέσë εδέ βάτε εδέ χίπι νε νjë βγjë πράνë κατσσόλεζëσε Κατσσοdρούιτ πëρ τë σσίχ τσσë do bëν. Κατσσοdρούι μέτα χëνγëρ bούκëζëνë τë θάτë με ούjë εδέ παστάj νdσούαρ φορεσίνë νγα dρού εδέ ζού τë κρίχεj, πο djάλjι ι Βασιλjέσë κουρ ε πα με φορεσίνë τë χρυσάφτë, εδέ τσσë ίσσ’ γρούα πλάσμα ε δέουτ, ι έρθ τë bάρρëν μέντë νγα bουκουρία.
Σσκαλjκόj νjόρα νγα βγjέρι εδέ βάτε dρέjτë νε ι-jάτι νε Βασιλjέα εδέ ι θα: «Τάτεζο, σότ βάjτα νγα πράπα Κατσσοdρούιτ πëρ τë σσόχë τσσëλjι ίσς, εδέ πάσσë σέ άι ίσστë γρούα, εδέ άκιë ε bούκουρë σά σγjëνdετë νjάτρë νε dουνjά, εδέ ου ε αγαπίσα εδέ dούα τ’ ε μάρρ γρούα, εδέ ου τα θόμ, ά ατέ dο μάρρ γρούα, α dο τë βρίτεμ». Ι –jάτι νëκë φόλjι γjë πο μbρëμα τσσë έρθ’ Κατσσοdρούι ε πίεjτι τ’ ι θόj τë βëρτέτëνë αν ίσς γρούα ί jο…. πο Κατσσοdρούι ι θα: «Καλjέ, τσσë θούαj, νëκë μë σσίχνι τσσë jάμ νjερί σημαδιακό νγα dρού; Ου σ’dι γjë νγα σά μë πίεν».
Πο djάλjι ι Βασιλjέσë ι θα τë jάτιτ τ’ ι jιπ νjë μπιστεμέν ακσιοματικό τë βέjνë bάσσκë εδέ τë σσίχνë αν ατό σα θόj άϊ ίσσνë τë βëρτέτα. Εδέ ασστού ουbë. Νjάτρëνë dίτë βάνë bάσσκë χίπνë νë το ίδιο βγjë, εδέ πάνë βëρτέταζë Κατσσοdρούνë κούρ νdσούαρ φορεσίνë τë dρούνjëτë εδέ ου νdίνj θάμë bουκουρία ε τία εδέ παστάj πάνë σι χίνατë bëjνë άκιë βë. Ατά βάνë τούτι βραπ νε Βασιλjέα ε ι θάνë τούτι σα πάνë. Πο Βασιλjένë, κούρ ι γjέγj νγα μπιστεμένι τσσë κέj dëργούαρë bάσσκë με τë bίρë ε ζού ινάτι έδε μbρëμα τσσë έρθ’ Κατσσοdρούι ε θίρι λjά νë παλάτ εδέ ι θα: «α dο μë θούασς τë dρέjτëνë αν jε bούρρë ί γρούα, α dο τë πρες νdë στιγμί».
Πο Κατσσοdρούι νëκë dούαj τë θόj γjë εδέ Βασιλjέα ουρδερόj τ’ ε πρίσνë. Πο χέρëνë τσσë ίσσνë έτοιμο τ’ ε πρίσνë, βάτε τούτι βράπ ι bίρι ι Βασιλjέσë εδέ ου θα: «λjίμëνj νjë στιγμή εδέ ου dο τ’ ε bëνj τë θότë τë βëρτέτëνë». Εδέ σι ίσς Κατσσοdρούι ι λjίδουρë, ου κjάς djάλjι ι Βασιλjέσë νdσούαρ θίκëνë εδέ εσσκjούαρ dρούνë νë στίθος εδέ παστάj ε ζου dρούνë με τë dία dούαρρ ε χόλjκj, εδέ κëσστού jα νdσούαρ φούντιτ. Νάνι κουρ πάνë νjέρëζίτë φορεσίνë νγα χρυσάφ εδέ bουκουρίνë ου μbένë τë θάτë, παστάj ε κjάλνë νε Βασιλjέα. Εδέ Βασιλjέα πα τσσë κέj δίκιο ι bίρι, εδέ θα Κατσσοdρούιτ τë θόι τούτ’ ιστορίνë ε τία. Εδέ Κατσσοdρούι ζού νγα ι – jάτι εδέ ου θα τούτ’ ιστορίνë. Αχjάρα Βασιλjέα ι θα τë bίριτ: «Βίρο τ’ ε μάσς γρούα ψε ίσστë σσούμë ε μέντσσίμë εδέ ε bούκουρë», εδέ ασστού ρούανë ατά μίρë εδέ νέβε μë μίρë.
Μιδ’ ε γjέjσσë μιδ’ ε πάσσë
Μιδέ τë βëρτέτëνë ου θάσσë.
Η Κατσοντρού (Η Δεντροσκαλφαλώστρα)
Μια φορά κι έναν καιρό, τα πολύ παλιά χρόνια που οι άνθρωποι ήταν τόσο λίγοι που όταν συναντούσε ο ένας τον άλλον τον αποκαλούσε αδερφό και που οι άνθρωποι μιλούσαν με τα ζώα και τα δέντρα, ζούσε ένα ζευγάρι πολύ αγαπημένο που όμως δεν είχε δεν είχε παιδιά. Κάποια στιγμή η γυναίκα έμεινε έγκυος και γέννησε ένα κοριτσάκι, αλλά πέθανε στη γέννα. Ο άντρας της μεγάλωσε το κοριτσάκι με πάρα πολύ αγάπη κι εκείνη μεγάλωσε πολύ καλά κι έμοιασε στη μητέρα της κι έγινε μια κοπέλα τόσο πολύ ωραία που άλλη σαν αυτήν δεν υπήρχε στον κόσμο. Τότε ‘όμως ήταν που τρελλάθηκε ο πατέρας της. Μπήκε ο διάβολος μέσα του και ο αναθεματισμένος αγάπησε την ίδια του την κόρη! Και θέλησε να τν κάνει δική του και να την πάρει γυναίκα του. Για να πετύχει μάλιστα τον πονηρό σκοπό του, ακούστε τι σχέδιο κατάστρωσε:
Σηκώθηκε και πήγε στον πνευματικό και του είπε: «Έχω ένα πολύ ωραίο μήλο, που μου αρέσει πάρα πολύ! Να το δώσω στον γείτονα να το φάει ή να το κρατήσω εγώ ο ίδιος;» Απονήρευτος ο πνευματικός για το τι είχε στο μυαλό του αυτός ο καταραμένος, του απάντησε: «Παιδάκι μου, αφού σου αρέσει τόσο πολύ να το κρατήσεις εσύ ο ίδιος.» Μόλις το άκουσε εκείνος έφυγε όλο χαρά και ανυπομονησία και πήγε στο σπίτι του όπου βρήκε την κόρη του και της είπε τι του είχε πει ο πνευματικός. «Γκρου λιά, σήκω πάνω, της είπε κι ετοιμάσου! Ήρθε η ώρα να σε κάνω γυναίκα μου!»
Αυτή η ζέζα, η μαύρη κι έρημη, άρχισε τα κλάματα από ντροπή για αυτά που ήθελε να κάνει ο ίδιος της ο πατέρας. Κι έκλαιγε κι έκλαιγε τόσο πολύ που ο πατέρας της για να τη πείσει να αποδεχτεί να γίνει γυναίκα του, ξαναπήγε στον πνευματικό και με την ίδια πονηριά τον ρώτησε πάλι για το μήλο. Κι όπως ήταν φυσικό πήρε πάλι την ίδια απάντηση. Το ίδιο επαναλήφθηκε και για τρίτη φορά μιας και η κόρη του δεν έλεγε να τον υπακούσει. Και πάλι η απάντηση ήταν η ίδια: «Να το κρατήσεις για τον εαυτό σου το μήλο.»
«Γκιέγκιε τσσε θα πρίφτι; Άκουσες τι είπε ο παπάς; Όπως βλέπεις δεν γίνεται διαφορετικά, θα σε πάρω γυναίκα μου», είπε ο αναθεματισμένος στην κόρη του και η έρμη η βάιζε πλάνταξε στο κλάμα. Έκλαιγε μερόνυχτα ολόκληρα, αλλά αφού είδε στο τέλος ότι ο πατέρας της δεν την λυπόταν και θα έκανε ντε και καλά αυτό που είχε βάλει στο μυαλό του, γύρισε και του είπε: «Τάτεζο, πατερούλη, να με πάρεις γυναίκα σου αφού το θες τόσο πολύ. Αλλά έχω από μικρή ένα όνειρο, να γίνω νύφη φορώντας μια γρίζα ολόχρυση!» «Αυτό γίνεται!» της απάντησε όλο χαρά ο αναθεματισμένος κι έτρεξε σε όλα τα σπίτια του χωριού να βρει και να αγοράσει μια ολόχρυση γρίζα. Πράγματι, τη βρήκε, την αγόρασε και τελικά έκανε αυτό που ήθελε, παντρεύτηκε την κόρη του.
Η κοπέλα όμως που ήταν πολύ μυαλωμένη κατάστρωσε κι αυτή με τη σειρά της ένα σχέδιο για να ξεφύγει από τη δύσκολη κατάσταση στην οποία είχε βρεθεί. Αφού μάζεψε όλα της τα ρούχα και τα έβαλε σε ένα μπαουλάκι, πήρε μια μαξιλαροθήκη, τη γέμισε καλά – καλά άχυρο, της έραψε και δυο χέρια και την έκανε να μοιάζει σαν πάνινος άνθρωπος. Μόλις σήμαναν μεσάνυχτα σηκώθηκε σιγά – σιγά, έβαλε το παραγεμισμένο μαξιλάρι δίπλα στον πατέρα της, φόρεσε γρήγορα τν ολόχρυση γρίζα της, πήρε και το μπαουλάκι με τα ρούχα της και έπιασε τον δρόμο μέσα στη νύχτα.
Έριξε μαύρη πέτρα πίσω της κι όλο πήγαινε και πήγαινε όλο και πιο μακριά, μέχρι που ο ήλιος άρχισε να χαϊδεύει με το φως του την πλάση. Τότε η βάιζε είδε ότι είχε φτάσει σε ένα δάσος κι ανέβηκε σε ένα πεύκο για να προστατευτεί. Από εκεί ψηλά όμως είδε έναν άνθρωπο που ερχόταν τρεχάτος προς το μέρος και την έκοψε ο φόβος! Μη έχοντας άλλον να ζητήσει βοήθεια, γύρισε στο πεύκο και το παρακάλεσε λέγοντας: «Βιεριθίμ, πευκάκι μου, κάνε μου ένα φόρεμα ξύλινο, από τη φλούδα σου και ντύσε με να μην με γνωρίζει κανείς άνθρωπος, γιατί κοίτα! Έρχονται κι αν με δούνε έτσι θα με γνωρίσουν και θα με πιάσουν!»
Ο πεύκος την άκουσε και τη λυπήθηκε και στη στιγμή βγήκε ένα μέρος από τη φλούδα του κι έγινε φορεσιά που τη φόρεσε η κοπέλα ώστε να μην την ξεχωρίζουν από το δέντρο στο οποίο είχε σκαρφαλώσει. Η φλούδα του πεύκου σκέπασε όλο της το σώμα, αφήνοντας έξω μόνο τα μάτια και το στόμα της, έτσι που κι ακόμα αν κάποιος την έβλεπε, δεν μπορούσε να ξεχωρίσει εάν ήταν άντρας ή γυναίκα. Ντυμένη έτσι λοιπόν και ασφαλής πλέον, κατέβηκε από το πεύκο κι αφού το ευχαρίστησε ζούρε δρόμιν εδέ βάιτε, εδέ βάιτε, πήρε τον δρόμο και πήγαινε και πήγαινε, ώσπου έφτασε στο παλάτι του Βασιλιά.
Μόλις την είδαν οι άνθρωποι του Βασιλιά παραξενεύτηκαν πολύ από την περίεργη εμφάνιση της κι είπαν: «Για δείτε! Πωπώ! Ένας άνθρωπος ξύλινος! Ένας ξυλοφορεμένος!» Κι έτρεξαν και το είπα στον Βασιλιά που βγήκε κι αυτός με τη σειρά του στην πύλη του παλατιού να δει αυτόν τον περίεργο άνθρωπο. «Έϊ, ποιος είσαι εσύ παράξενε άνθρωπε;» ρώτησε ο Βασιλιάς τον Κατσοντρού, «από πού είσαι, πως ήρθες εδώ, και τι θέλεις από εμένα;» «Είμαι ένα φτωχό παιδί, χωρίς πατέρα και μητέρα κι έφτασα μέχρις εδώ ψάχνοντας δουλειά.» «Και τι ξέρεις να κάνεις;» είπε ο Βασιλιάς. «Ξέρω να βόσκω χήνες Μεγαλειότατε! Κι όπως ερχόμουν είδα ότι έχετε ένα ολόκληρο κοπάδι! Μπορώ να τις πηγαίνω εγώ για βοσκή κάθε μέρα, φτάνει να μου δίνετε λίγο ψωμί να τρώω» απάντησε ο Κατσοντρούς. Ο Βασιλιάς που ήθελε να κρατήσει στο βασίλειο του αυτόν τον παράξενο στην εμφάνιση άνθρωπο, διέταξε τους ανθρώπους να του βάλουν να φάει και να του δώσουν το κοπάδι με τις χήνες να τις φυλάει στη βοσκή.
Έτσι ο Κατσοντρούς από το επόμενο πρωινό κιόλας, μενάτε – μενάτε, πρωί – πρωί, πήρε το κοπάδι με τις χήνες του Βασιλιά κι έφυγε για το δάσος να τις πάει να βοσκήσουν. Μόλις έφτασε στο ποτάμι, όπου οι χήνες θα έπιναν νερό και θα κολυμπούσαν, έφτιαξε μια μικρή καλύβα με σκάρπες και τσάλια, με ξερά κλαδιά κάτω από ένα πεύκο κι έκατσε να φάει κι εκείνος λίγο από το ξερό ψωμί που του είχαν δώσει. Μόλις απόφαγε και ξεκουράστηκε από τον δρόμο, σηκώθηκε κι έβγαλε το ξύλινο φόρεμα, άφησε τα μαλλιά της λυτά να ξεχυθούν στους ώμους της και όπως όλες οι κοπέλες βάλθηκε να τα χτενίζει. Τα μαλλιά της ήταν ξανθά κι ωραία και τόσο μακριά που έφταναν κάτω από τη μέση. Όπως τα χτένιζε, όσες τρίχες κόβονταν τις έπαιρνε και τις πετούσε στις χήνες κι εκείνες μόλις τις έτρωγαν έκαναν κι ένα χρυσό αυγό! Έτσι, μέχρι το βράδυ είχε μαζέψει δυο κοφίνια χρυσά αυγά!
Μόλις έπιασε να βασιλεύει ο ήλιος, η κοπέλα φόρεσε πάλι την ξύλινη φορεσιά της, φορτώθηκε τα χρυσά αυγά, έβαλε μπροστά το κοπάδι με τις χήνες και κίνησε για το Παλάτι. Όταν έφτασε στο Παλάτι και είδαν οι άνθρωποι τόσα πολλά χρυσά αυγά τα έχασαν κι έτρεξαν να το πουν στον Βασιλιά και να του τα δείξουν! Εκείνος ευχαριστήθηκε πάρα πολύ από το απρόσμενο αυτό δώρο και είπε στους ανθρώπους του να δίνουν στον Κατσοντρού από τώρα και στο εξής να τρώει και να πίνει καλά κι όχι μόνο ξερό ψωμί που είχε ζητήσει ο ίδιος.
Έτσι κι έγινε λοιπόν και οι μέρες περνούσαν και κάθε μέρα επαναλαμβανόταν η ίδια ιστορία: ο Κατσοντρού έπαιρνε κάθε πρωί τις χήνες και τις πήγαινε για βοσκή και μαζί του έδιναν ό,τι φαγητό ποθούσε η ψυχή του. Το βράδυ που γύριζε είχε πάντα μαζί του δυο κόφες με χρυσά αυγά. Το Βασιλόπουλο όμως, που παρατηρούσε τον Κατσοντρού να φέρνει κάθε μέρα τόσα χρυσά αυγά στο παλάτι μπήκε σε σκέψεις κι άρχισε να το τρώει η περιέργεια για να μάθει τι γινόταν. «Λοιπόν θα πάω να δω», σκέφτηκε, «τι ακριβώς κάνει ο Κατσοντρούς και φέρνει τόσα χρυσά αυγά καθημερινώς. Θα τον παρακολουθήσω μάλιστα μέχρι να μάθω ποιος είναι κι από πού ήρθε! Τι μυστικά κρύβει και δεν μας λέει τίποτα;» Κι έτσι κι έκανε.
Την άλλη ημέρα το πρωί, μόλις τα κοκόρια σταμάτησαν το ξελαρύγγιασμα τους με το οποίο χαιρετούν κάθε καινούρια ημέρα κι από τον καρόδρομο που περνούσε μπροστά από το Παλάτι ακούγονταν τα πέταλα περήφανων αλόγων και τα κουδουνάκια από τις κατσίκες που πήγαιναν για βοσκή, πήρε και ο Κατσοντρούς τις χήνες του να τις πάει στο δάσος να βοσκήσουν, ανυποψίαστος ότι το Βασιλόπουλο τον παρακολουθούσε από μικρή απόσταση. Μόλις έφτασαν στο ποτάμι κι οι χήνες έπεσαν μέσα στα νερά για απολαύσουν το πρωινό τους μπάνιο, το Βασιλόπουλο σκαρφάλωσε σε ένα πυκνό μεγάλο πεύκο κοντά στην καλύβα του Κατσοντρού ώστε να μπορεί να παρακολουθεί τι γίνεται, χωρίς όμως να το βλέπουν.
Εντελώς ανυποψίαστος ο Κατσοντρούς, έβγαλε και πάλι τη φορεσιά από τη φλούδα του πεύκου, πήρε από την καλύβα την ολόχρυση γρίζα του γάμου κι αφού ντύθηκε άρχισε και πάλι να χτενίζει όλο χάρη τα μακριά ξανθά μαλλιά του. Το Βασιλόπουλο μόλις είδε ότι ήταν μια πανέμορφη κοπέλα που έλαμπε μέσα στη χρυσή της γρίζα, πήγε να χάσει τα μυαλά του. Ξεχνώντας και την παρακολούθηση και όλα, κατέβηκε από το πεύκο και πήγε γραμμή στο παλάτι του πατέρα του! Μπήκε στο δωμάτιο του Βασιλιά και του είπε: «Πατέρα μου σήμερα πήρα από πίσω τον Κατσοντρού για να δω ποιος είναι και τι κάνει και πως καταφέρνει και μας φέρνει τόσα χρυσά αυγά κάθε μέρα. Κι είδα ότι είναι γυναίκα τόσο πολύ όμορφη που δεν υπάρχει άλλη όμοια της στον κόσμο ολόκληρο! Πατέρα μου και Βασιλιά μου, εγώ την αγάπησα και θέλω να την πάρω γυναίκα μου! Κι αν δεν μου τη δώσεις για γυναίκα μου να το ξέρεις ότι θα σκοτωθώ!»
Ο Βασιλιάς ταράχτηκε με αυτά που του είπε ο γυιός του αλλά κράτησε την ψυχραιμία του. Περίμενε μέχρι το βράδυ που ήρθε ο Κατσοντρούς με τις χήνες και φορτωμένος με χρυσά αυγά και τότε τον κάλεσε και του είπε: «Παιδί μου, από τη μέρα που ήρθες στο Παλάτι μου σε δέχτηκα και σου έδωσα ό,τι μου ζήτησες. Θέλω κι εγώ τώρα να μου κάνεις μια χάρη και να μου απαντήσεις την αλήθεια σε μια ερώτηση, αν είσαι άντρας ή γυναίκα.» «Μεγαλειότατε τι με ρωτάτε;» είπε ο Κατσοντρούς. «Δεν με βλέπετε που είμαι σημαδιακός άνθρωπος από ξύλο; Δεν ξέρω τι με ρωτάτε. Αφήστε με στη δυστυχία μου.» Ο Βασιλιάς τον λυπήθηκε και δεν τον ρώτησε τίποτα άλλο μόνε τον άφησε να φύγει.
Το Βασιλόπουλο όμως έκλαιγε και χτυπιόταν και φοβέριζε τον πατέρα του ότι θα αυτοκτονούσε αν δεν του έδινε για σύζυγό του αυτήν την πανέμορφη γυναίκα. Τότε κατάστρωσαν ένα σχέδιο. Την άλλη ημέρα ένας έμπιστος αξιωματικός του Βασιλιά θα πήγαινε μαζί με το Βασιλόπουλο να παρακολουθήσουν τον Κατσοντρού και να δουν αν όσα έλεγε ο γυιός του Βασιλιά ήταν αλήθεια. Κι έτσι κι έγινε. Την άλλη ημέρα ξεκίνησαν και οι δυο μαζί, παρακολούθησαν τον Κατσοντρού μέχρι το ποτάμι στο δάσος, ανέβηκαν στο ίδιο πεύκο που είχε ανέβει και το Βασιλόπουλο κι είδαν το ίδιο θέαμα. Η κοπέλα γδύθηκε, φόρεσε τη χρυσοκέντητη γρίζα της κι άρχισε να χτενίζει τα μακριά της μαλλιά. Κι ήταν αλήθεια πως η ομορφιά της ήταν ένα αληθινό θαύμα! Το δεύτερο θαύμα ήταν που είδαν πως οι χήνες γεννούσαν τα χρυσά αυγά αφού κατάπιναν τις σπασμένες τρίχες από τα μαλλιά της. Αξιωματικός και Βασιλόπουλο γύρισαν τρέχοντας στον Βασιλέα και του ανακοίνωσαν όλο χαρά και ενθουσιασμό τα όσα είχαν δει.
Τον Βασιλιά όμως, τώρα που άκουσε τον έμπιστό του αξιωματικό να του επιβεβαιώνει όσα του είχε πει το Βασιλόπουλο, τον έπιασε θυμός μέγας. Νόμισε ότι ο Κατσοντρού τον κορόιδευε για να κερδίσει κάτι κι έτσι, όταν εκείνος γύρισε το βράδυ με τις χήνες και τα αυγά, τον φώναξε και του είπε θυμωμένος: «Ή θα μου πεις την αλήθεια, αν είσαι άντρας ή γυναίκα, ά ντο τε πρες ντε στιγμή! Γκιέγκιε; Ή θα σε σκοτώσω αμέσως! Άκουσες;» Ο Κατσοντρούς όμως δεν ήθελε να πει τίποτα κι αυτό ο Βασιλιάς το θεώρησε πολύ μεγάλη προσβολή και διέταξε τους στρατιώτες να τον κόψουν στα δυο!
Τη στιγμή όμως που οι στρατιώτες ήταν έτοιμοι να κάνουν ότι τους είπε ο Βασιλιάς, εμφανίστηκε το Βασιλόπουλο που την αγαπούσε και τους είπε: «Δώστε μου μια στιγμή και θα τον κάνω εγώ να πει την αλήθεια.» Οι στρατιώτες κοίταξαν τον Βασιλιά κι εκείνος έγνεψε θετικά και δεν χάλασε το χατίρι του μοναχογυιού του. Τότε το Βασιλόπουλο πλησίασε κι όπως ο Κατσοντρούς ήταν δεμένος και ακινητοποιημένος, πήρε ένα μεγάλο μαχαίρι κι άρχισε να σκίζει πολύ προσεκτικά τη φλούδα του πεύκου και να τη βγάζει αφήνοντας να φανεί το πολύ όμορφο σώμα της κοπέλας. Έσκισε τη φλούδα μέχρι το στήθος της κι ύστερα την έπιασε με τα δυο χέρια και την τράβηξε ώστε της την έβγαλε εντελώς.
Βλέποντας ο Βασιλιάς την πανέμορφη κοπέλα, κατάλαβε ότι ο γυιός του είχε δίκιο που την είχε αγαπήσει μέχρι θανάτου και ζήτησε από την Κατσοντρού να τους πει επιτέλους όλη την ιστορία της. Κι εκείνη δε άντεξε πια και τους τα αφηγήθηκε όλα, από τον πατέρα της που ήθελε να την παντρευτεί μέχρι το πώς έφτασε στο Παλάτι. Όλοι όσοι την άκουσαν συγκινήθηκαν και ο Βασιλιάς είπε στο παιδί του: «Γυιέ μου, σου δίνω την ευχή μου να πάρεις αυτήν την κοπέλα για γυναίκα σου γιατί είναι πολύ μυαλωμένη και πολύ όμορφη!» Το Βασιλόπουλο την παντρεύτηκε με έναν λαμπρό γάμο που κράτησε πολλές ημέρες και στον οποίον είχαν έρθει προσκεκλημένοι από όλα τα βασίλεια, κοντινά και μακρινά. Εδέ ασστού ρούανε ατά μίρε εδέ νέβε με μίρε! Κι έτσι έζησαν αυτοί καλά κι εμείς καλύτερα!
Μήδε ε γκιέσσε, μήδε ε πάσσε
μήδε τε βερτένε ου θάσσε!
Εγώ ούτε τα άκουσα, ούτε τα είδα,
ούτε την αλήθεια σας είπα!
Be the first to comment on "Ο «Βυζογίδας» και η «Κατσοντρού» δυο αρβανίτικα παραμύθια των Μεσογείων"