Στη θέση της σημερινής Παναγίας του Καρυκά υπήρχε παλαιόθεν ναός της Εθνικής θρησκείας από τον οποίον σώζονται τμήματα της βάσεως καθώς και κολώνες διάσπαρτες στον αύλειο χώρο, όπως και μαρμάρινα και λίθινα σπαράγματα της τοιχοδομής του εντοιχισμένα στον χριστιανικό ναό. Πιθανώς στον χώρο να προϋπήρχε ναός των πρωτοχριστιανικών αιώνων, κτισμένος επάνω στη θέση του αρχαίου ναού, αλλά αυτό θα το αποκαλύψει η αρχαιολογική σκαπάνη όταν και αν ανασκαφεί ο χώρος.

Γενικώτερα οι περιοχές Λαχώρι, Αυλίζα, Λεμπρό και πέριξ, θεωρούνται ότι κατοικούντο από την αρχαιότητα. Ο σημερινός ναός, κτίσμα της υστεροβυζαντινής περιόδου, είναι του τύπου Βασιλικής άνευ τρούλου, με τη στέγη της να στηρίζεται σε ξύλινη αμφικλινή σταυροδομή και έχει ανακαινισθεί κατ΄επανάληψιν. Αρχικώς κτίσθηκε ως καθολικό ανδρώας μονής η οποία διατήρησε την αδελφότητα έως και την περίοδο της Ελληνικής Επαναστάσεως. Με τη διαφορά ότι την εποχή της Αντιβασιλείας του Όθωνος, που η μονή διελύθη, είχε πλέον ολιγομελή γυναικεία αδελφότητα. Αν και κτίσθηκε στην ευρύτερη περιοχή Λαχώρη, η Μονή πήρε το όνομα της από την αρβανίτικη λέξη «καρυκε» που σημαίνει όλους τους καρπούς που έχουν τσόφλι. Ας μην ξεχνάμε ότι, σύμφωνα με τις αφηγήσεις παλαιοτέρων αλλά και, μέχρι πριν μερικές δεκαετίες ο λόφος της άλλοτε Μονής ήταν γεμάτος χαρουπιές, όπως και η ευρύτερη περιοχή της Κερατέας από τη Ντράσσιζα μέχρι την Ντάρδεζα, Μυρτέζα κ.ο.κ.

Σύμφωνα με μαρτυρίες παλαιών κατοίκων της περιοχής (Ι. Τουντουνέλλης, Γ. Ρώμας, Σοφία Καρρά, Γεωργία Τσοπάνη το γένος Μέγγουλη κ.α.) στη Μονή κατοικούσαν πέντε μοναχές την εποχή που ήρθανε τα αποσπάσματα για να την κλείσουν. Καθώς είχαν συλλέξει τα τιμαλφή της Μονής στην αυλή και ετοιμάζονταν να απομακρύνουν τις αδελφές, λέγεται ότι η Ηγουμένη καταράστηκε τον νεαρό – πλην ανεύθυνο για όσα διημείβοντο – Βασιλιά να μην δει απογόνους και να τον διώξουν όπως έδιωχναν αυτές από το μοναστήρι τους.

Ο Ναός πανηγυρίζει στις 15 Αυγούστου, εορτή της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, ενώ από τη δεκαετία του 1960 ορίσθηκε με απόφαση του τότε Δήμου Κερατέας να τελείται εκεί κουρμπάνι κατά την εορτή της Ζωοδόχου Πηγής. Κατά συνέπειαν, αν και δεν είναι δισυπόστατος, ο Ναός έκτοτε εορτάζει δύο φορές τον χρόνο.

Κωνσταντίνος Τσοπάνης Δρ Ιστορίας και Φιλοσοφίας των Θρησκευμάτων