Κώστας Παλαιολόγος, ο Μεσογείτης δεξιοτέχνης του σαντουριού

Θέλοντας να κάνουμε μια οφειλόμενη αναφορά στον μεγάλο δεξιοτέχνη του σαντουριού, Κώστα Παλαιολόγο, αναζητήσαμε στα Σπάτα – το χωριό που παντρεύτηκε, έκανε οικογένεια και έζησε την ζωή του, μνήμες από το δικό του πέρασμα κι απόηχους από τη μουσική την οποία υπηρέτησε με πάθος. Ευλαβικά φυλαγμένα, για δεκαετίες ολόκληρες τώρα, το σαντούρι του, οι φωτογραφίες του, βιβλία ολόκληρα χειρόγραφα με τραγούδια αλλά και στίχοι δικοί του, μας περίμεναν στο πολύ φιλόξενο και ζεστό σπίτι της θυγατέρας του Αρετής. Στις γραμμές που ακολουθούν σας παρουσιάζουμε το κείμενο που γράφτηκε από την κόρη του Κώστα Παλαιολόγου και διαβάστηκε στην εκδήλωση που έκανε προς τιμήν του – μία και μοναδική στα τόσα χρόνια από τον θάνατο του – ο σύλλογος “Φίλοι της Γνώσης” Σπάτων. Λιτό και δωρικό στο ύφος του, το κείμενο αυτό δεν παύει να είναι γραμμένο από καρδιάς αφού μιλάει η θυγατέρα για τον πατέρα που θαύμαζε και αγαπούσε.

 

«Ο Πολιτιστικός Σύλλογος «Οι Φίλοι της Γνώσης» μου δίνει την ευκαιρία μέσα από αυτή την εκδήλωση να τιμήσω έναν σημαντικό καλλιτέχνη του τόπου μας, έναν από τους λαϊκούς οργανοπαίχτες που έβαλαν το μικρό τους λιθαράκι σ’ αυτό που λέγεται Λαϊκή μας Παράδοση. Σήμερα, 15 χρόνια μετά τον θάνατό του, εκπληρώνεται επιτέλους, χάρις στους «Φίλους της Γνώσεως» η επιθυμία μου να πω δυο απλά λόγια για τον Σαντουριέρη Κώστα Παλαιολόγο, τον πατέρα μου.

Γεννήθηκε στα Μεσοχώρια Καρυστίας το 1909. ‘Ήταν ο μεγαλύτερος από τα 4 αδέλφια του και είχε την μουσική στο αίμα του, αφού μεγάλωσε σε μια οικογένεια οργανοπαιχτών. Ο πατέρας του Ιωάννης Παλαιολόγος υπήρξε παλιός λαουτιέρης και ψάλτης στο χωριό, ενώ ο παππούς του Κων/νος Παλαιολόγος έπαιζε λύρα και νταούλι. ‘Έτσι λοιπόν σκιαγραφείται μια εκατονταετία πάνω-κάτω από τη μουσική εξέλιξη μιας οικογένειας της Νότιας Καρυστίας. Ο παππούς λύρα και νταούλι ο γιός λαούτο και ο εγγονός σαντούρι.

Στο βιβλίο του Γιάννη Γκίκα «Μουσικά Όργανα και Λαϊκοί Οργανοπαίχτες στην Ελλάδα» παρουσιάζεται ο Κώστας Παλαιολόγος ως «το πρώτο σαντούρι στην Καρυστία». Ο Κώστας Παλαιολόγος έμαθε σαντούρι το 1928. ‘Ήρθε στην Αθήνα να πάρει μαθήματα από τον Σμυρνιό σαντουριέρη Παράσχο Πατεράκη, που εγκαταστάθηκε στην Ελλάδα μετά την καταστροφή του ’22. Την ίδια εποχή λέει ο Παλαιολόγος, ήρθαν μαζεμένα γύρω στα 20 σαντούρια από την Σμύρνη. Μόλις έμαθε το σαντούρι γύρισε στο χωριό του και για πολλά χρόνια δούλεψε σαν επαγγελματίας μουσικός σε όλα τα χωριά της Καρυστίας με τον θείο του Χρήστο Μεϊντάνη εξαίρετο στο βιολί, καθώς και τα ξαδέρφια του Μήτσο και Σπύρο Μεϊντάνη που έπαιζαν λαούτο και βιολί . Συνεργάστηκε με τους Ευβοιώτες μουσικούς Σαλβάρη, Πρίαμο Παπαγεωργίου, Διαμαντή Σφανά, Χαράλαμπο Τσιμπούκη και άλλους, κάνοντας ενίοτε ο ίδιος και τον τραγουδιστή.

Αργότερα εγκαταστάθηκε στα Σπάτα όπου το 1939 παντρεύτηκε την Βασιλική Μαργέτη. Μαζί απέκτησαν 2 παιδιά, την Αρετή και τον Γιάννη και ζούσαν αποκλειστικά και μόνο από το σαντούρι. Ως μουσικός υπήρξε από τους λίγους στην Ελλάδα άριστους παίχτες σαντουριού. Με το σαντούρι του απέδιδε όλους τους σκοπούς, από το συρτό και το μπάλλο ως το καβοντορίτικο. Για πολλά χρόνια έπαιζε σε γάμους και πανηγύρια στα Σπάτα, στην ευρύτερη περιοχή των Μεσογείων, στην Πελοπόννησο, στη Φθιώτιδα και Αιτωλοακαρνανία, καθώς επίσης και στα μεγάλα πανηγύρια την Νότιας Ευβοίας. Στενοί συνεργάτες του υπήρξαν οι συμπατριώτες του Παναγιώτης Σαρίκας, Αλέκος Καμπουρίδης ή Τζουγκράνας, Γιάννης Φράγκος και ο πολύ γνωστός σήμερα στο ούτι Νίκος Σαραγούδας, που υπήρξε και μαθητής του. Συνεργάστηκε επίσης με τους ξακουστούς στα δημοτικά τραγούδια Γιώργο Παπασιδέρη ή Κουλουριώτη, Μίμη Ανδριανό ή Κουλουριώτη, Δημήτρη Ζάχο, Κώστα Ρούκουνα, Γιώργο Κόρο, Παναγιώτη Κοκοντίνη, Βασιλόπουλο, τον αχώριστο φίλο του Βασίλη Σκαλιώτη και πολλούς άλλους.

Με τις αδελφές Άννα και ‘Έφη Σαρρή-Καραμπεσίνη ηχογράφησαν πολλούς δίσκους με δωδεκανησιακά τραγούδια. Συμμετείχε μάλιστα αφιλοκερδώς σε εβδομαδιαίες ραδιοφωνικές και τηλεοπτικές εκπομπές παραδοσιακής μουσικής. ‘Ήταν μόνιμος συνεργάτης στην Ορχήστρα του Συλλόγου προς Διάδοση της Εθνικής Μουσικής με τον αείμνηστο Σίμωνα Καρρά. Για κάποιο χρονικό διάστημα συνεργάστηκε με την Δώρα Στράτου στις εκδηλώσεις του κεντρικού Λυκείου Ελληνίδων. Έλαβε επίσης μέρος και σε κινηματογραφικές ταινίες όπως «Η Γκόλφω», «Η σφραγίδα του Θεού» με τον Μάνο Κατράκη και άλλες .

Ο Κώστας Παλαιολόγος υπήρξε άνθρωπος χαμηλών τόνων, αυτοδημιούργητος, υπόδειγμα οικογενειάρχη και υπέροχος πατέρας. Λόγω της φύσης του επαγγέλματός του γνώρισε καλά τις δύσκολες συνθήκες τις ζωής και στα πλαίσια των δυνατοτήτων του κατάφερε να βάλει σωστά θεμέλια στην οικογένειά του και να ζήσει ήρεμη ζωή. Σε δύσκολους χρόνους δούλεψε ακόμα και ως σαγματοποιός για να καλύψει τις οικονομικές του ανάγκες. Γι’ αυτό και πήρε το παρατσούκλι «ο σαμαράς». Τίμιος άνθρωπος και υπεύθυνος επαγγελματίας αντιμετώπιζε τις δυσκολίες πάντα με χαμόγελο και προσέφερε την χαρά της διασκέδασης απλόχερα. Η αγάπη και η φροντίδα του για το σαντούρι ήταν κάτι το ξεχωριστό. Περνούσε ατέλειωτες ώρες πάνω στις χορδές προσπαθώντας να δώσει ακούσματα γλυκά που αγγίζουν κάθε ανθρώπινη ψυχή. Συναισθηματικά υπήρξε έντονα συνδεδεμένος με το σαντούρι του και δεν ήθελε να το αποχωριστεί. Είχε 3 σαντούρια, ένα μεγάλο μόνιμα εγκατεστημένο στον Ραδιοφωνικό Σταθμό – όπου και το χάρισε – και 2 μικρότερα. Η αγάπη του όμως ήταν η ίδια και για τα τρία. Εδώ Θα ήθελα να σταθώ και να σας αναφέρω δύο περιστατικά αφοσίωσης.

Μετά τη 1980 η υγεία του κλονίστηκε λόγω της νόσου του Πάρκινσον και δεν του επέτρεπε να εργάζεται. ‘Έτσι σιγά-σιγά αποχωρούσε. Αυτό για τον σαντουριέρη Κώστα Παλαιολόγο ήταν καταπέλτης. Παρ’ όλα αυτά δεν περνούσε μέρα χωρίς το σαντούρι του. 0 φίλος του πολύ γνωστός επίσης στο σαντούρι κος Διακογιώργoς ζήτησε να αγοράσει το ένα. ‘Όμως ο πατέρας μου δεν απάντησε αμέσως, το σκέφτηκε πολύ και μετά από δική μας παρότρυνση δέχτηκε να το δώσει. Την επομένη όταν γύρισα από την δουλειά μου, ανοίγοντας την πόρτα άκουσα γοερό κλάμα και τις λέξεις «Αχ φίλε μου, αχώριστέ μου φίλε γιατί να σε αποχωριστώ,» Για μια στιγμή δεν κατάλαβα περί τίνος επρόκειτο, νόμιζα ότι κάποιος ήταν στο δωμάτιο. Ρώτησα την μητέρα μου τι συμβαίνει και μου λέει «Άστα, ο πατέρας σου είναι κλεισμένος από το πρωί και κλαίει. Θέλει το σαντούρι του πίσω» Πράγματι ήταν σε άσχημη κατάσταση. Αναγκάστηκα να καλέσω τον κο Διακογιώργo και προσπαθήσαμε να του δώσουμε να καταλάβει ότι το σαντούρι τού θα παρέμενε ζωντανό, Θα συνέχιζε να βγάζει τον όμορφο ήχο του στα χέρια του φίλου του και δεν θα έμενε βουβό στην γωνία.

‘Έτσι λοιπόν τον ηρεμήσαμε και αργότερα αυτό το σαντούρι ταξίδεψε στην Αυστραλία. Εκεί ο αγαπημένος του αδελφός παρακολούθησε την συναυλία και ακούγοντας τους ήχους του σαντουριού είχε την αίσθηση ότι έβλεπε τον ίδιο του τον αδελφό. Πως μπορώ να ξεχάσω την μεγάλη του θέληση παρά την αρρώστια του, να πιάσει τις μπαγκέτες και τα χέρια του να γλιστρούν πάνω στις χορδές σε γνώριμους μουσικούς δρόμους. Ακόμα και όταν η αρρώστια του τον είχε πια καταβάλει, καθισμένο με το σαντούρι στα γόνατα του τον βρήκε η μητέρα μου ένα Κυριακάτικο πρωινό μετά την εκκλησία. ‘Ήταν ένας χρόνος πριν από τον θάνατό του, καθηλωμένος πλέον στο κρεββάτι, κι όμως κατά την απουσία της μητέρας μου σηκώθηκε, έβγαλε το σαντούρι από την θήκη, το μετέφερε ως το κρεββάτι και το έβαλε στα γόνατά του για να παίξει. Άραγε ποια δύναμη τον γέμιζε έτσι ώστε να υπερβεί τον εαυτό του και την αρρώστια του, Τι άλλο από την υπερβολική αγάπη και το μεγάλο του πάθος για την μουσική.

Και τώρα ας πάμε στα χρόνια που η καριέρα του σφραγίσθηκε με την μεγαλύτερη επιτυχία. Την δεκαετία 1970-1980 γνώρισε και συνεργάστηκε στενά την γνωστή σε όλους μας Μαρίζα Κωχ, έναν ξεχωριστό άνθρωπο και μία από τις πιο αξιόλογες καλλιτέχνιδες της Ελληνικής μουσικής σκηνής. Για την Μαρίζα ο Κώστας Παλαιολόγος ήταν ο «μπάρμπα Κώστας». Είχαν μία άριστη συνεργασία και ταξίδεψαν πολύ σε όλη την Ελλάδα για συναυλίες, καθώς και έκαναν μια περιοδεία για έναν και πλέον μήνα στην Ρωσία. Αλλά η Μαρίζα εκτός από συνεργάτιδα υπήρξε για όλους μας και ιδιαίτερα για τον πατέρα μου Άνθρωπος. Κατά το διάστημα της αρρώστιας του δεν έπαινε να τον επισκέπτεται και να τον στηρίζει με την συντροφιά της. Θα ήθελα -αν και είναι λίγο- να της πω ένα μεγάλο ευχαριστώ.

Ακόμα και σήμερα, που της ζήτησα να έρθει κοντά μας με αφορμή αυτή την εκδήλωση, δέχτηκε με χαρά. Ας αφήσω όμως την ίδια να μας πει λίγα λόγια και πολλά αγαπημένα τραγούδια, αφού πρώτα ακούσουμε τους ήχους του σαντουριού του Κώστα Παλαιολόγου που για εμένα και την οικογένειά μου δεν είναι απλώς ένα μουσικό όργανο, αλλά κάθε νότα που μας χαρίζει είναι και ένα κομμάτι της ζωής μας, ένα κομμάτι της ψυχής του Κώστα Παλαιολόγου. Με το σαντούρι του πατέρα μου θα παίξει η μαθήτρια του μουσικού Γυμνασίου Παλλήνης Ιωάννα Ρήγα, ανιψιά μου και εγγονή του Τάσου Ρεμπούσκου. Η Ιωάννα, μαζί με πολλούς άλλους νέους που έχουν αγκαλιάσει το σαντούρι, αποτελούν ζωντανή μαρτυρία ότι το σαντούρι βρίσκεται σε ανοδική πορεία. Σε κάθε τηλεοπτική εκπομπή παραδοσιακής μουσικής ακούμε τους ήχους του. Ακόμα και στους Ολυμπιακούς μας αγώνες του 2004, η έναρξη και η λήξη πλαισιώθηκαν με το σαντούρι. Σίγουρα η ψυχή του Κώστα Παλαιολόγου θα βλέπει από ψηλά και θα χαίρεται με αυτό. »

Be the first to comment on "Κώστας Παλαιολόγος, ο Μεσογείτης δεξιοτέχνης του σαντουριού"

Leave a comment

Your email address will not be published.


*