Ἐφθάσαμεν τέλος εἰς Γέρακα, τὸν σταθμόν τοῦ σιδηροδρόμου Λαυρείου, σύνεγγυς τοῦ ὁμωνύμου μετοχίου τῆς Πεντέλης. Τὸ ὄνομα δὲν ἐτυμολογεῖται παρὰ τὸ Ἱέραξ, ὡς ἠδύνατό τις νὰ ὑποθέσῃ. Ἐν μέσῳ τῶν γηραιῶν ἐκείνων κορμῶν, ἐν μέσῳ τῶν γιγαντιαίων ἐκείνων ἐλαιοδένδρων, ἡ ἠχὼ ἀντηχεῖ ἀκόμη: Γέρακα! Γέρακα! καὶ ἡ ἐγχώριος παράδοσις προσεπιμαρτυρεῖ ὅτι ἀρχαῖος μοναχός τῆς γεραρᾶς μονῆς Πεντέλης ἀφοῦ εἶχεν ἐγκεντρίσει τις εἶδε πόσας μυριάδας ἀγριελαιῶν, ἀπηύδυσε πλέον καὶ ἀνέκραξε: Γέρακα! Γέρακα! ὡς προφέρεται κατ’ ἐπιχώριον ἰδιωτισμὸν τὸ ἐγήρασα. Καὶ αὐτὸς μὲν ἐγήρασε καὶ ἀπῆλθεν, ἡ δὲ ἐργασία τοῦ χαλκεντέρου ἐκείνου μένει ἀκόμη. Ἐκπλήττεται ὁ διαβάτης βλέπων τὰ κολοσσιαῖα ἐκεῖνα δένδρα. Ἡ ἐλαία τῆς Ἀθηνᾶς, γενομένη ἡ ἐλαία τῆς Παναγίας, δὲν μετέβαλε φύσιν ἐν Ἀττικῇ. Ἡ αὐτὴ χάρις καὶ δύναμις, τὸ αὐτὸ ἄφθιτον μεγαλεῖον, ἐπιστέφει τὸ ἀειθαλὲς καὶ πολύτιμον προϊὸν τῆς γλυκείας καὶ ἀγαπητῆς χώρας μας. Τὰ τέκνα τοῦ Βορρᾶ, οἱ ὁμόδοξοί μας τῆς κραταιᾶς αὐτοκρατορίας, θεωροῦσι τὸ ἔλαιον ὡς ἅγιον καὶ σεπτὸν δώρημα, προορισμένον μόνον διὰ τὰς κανδήλας καὶ τὸ Βάπτισμα. Ἐπὶ ἕν στάδιον ἢ πλέον τι βαδίζων τις μεταβαίνει ἀπὸ τοῦ σταθμοῦ εἰς Χαρβάτι, τὸ ἐλάχιστον χωρίον τῆς Ἀττικῆς, ἀλλὰ μέγιστον χωράφιον, διότι εἶναι κτῆμα ἑνὸς καὶ μόνου ἀνδρός, τοῦ κ. Ἰ. Θεοφιλάτου. Καὶ ἡ ἔκτασις τῆς γῆς ἥν κατέχει, κατερχομένη ἀπὸ τῶν ὑπωρειῶν τῆς Πεντέλης ἕως τὸ Πικέρμι, τὰ Σπάτα καὶ τὸν Γέρακα, περιλαμβάνει 30 καὶ ἐπέκεινα χιλιάδας στρεμμάτων. Ἡ δὲ καλλιέργεια ἀνεπτύχθη ἀπιστεύτως ἀπὸ δεκαετίας καὶ πλέον, ὅτε περιῆλθεν εἰς τὴν κυριότητα τοῦ νῦν ἰδιοκτήτου. Τὸ χωρίον εἶναι ἐκτισμένον ἐν εἴδει μοναστηρίου, καὶ τοῦτο διὰ νὰ προφυλάττηται ἀσφαλέστερον ἀπὸ τῆς ληστείας, πάλαι ποτέ, ὡς θὰ ἔλεγε τῶν νεωτέρων τις, χθές καὶ πρώην, λέγομεν ἡμεῖς, ὅτε ἡ ληστεία ἤνθει καὶ ἐκαρποφόρει ἀκόμη ἐν Ἀττικῇ. Τὴν πρόνοιαν ταύτην ἔλαβεν ὁ πρώην ἰδιοκτήτης, κ. Ροζοῦ, σύζυγος τῆς ὁμωνύμου κοινοβουλευτικῆς κυρίας. Αὐτός, οὗτος, ἔχει κτίσει καὶ τὴν ὡραίαν ἔπαυλιν ἥν κατέχει νῦν ὁ κ. Θεοφιλάτος, ἥτις δεσπόζουσα πρὸς Β. τοῦ χωρίου, ἔχει τὴν θέαν λαμπρὰν καὶ ἀγλαωτάτην. Καὶ τοῦτο διότι ἡ φύσις τῆς γῆς εἰς τὸ μέρος ἐκεῖνο εἶνε μία τῶν εὐγεωτάτων τῆς εὐάνδρου Ἀττικῆς. Φαντάσθητε στρογγύλην κοιλάδα, περιεχομένην ἔνθεν μὲν μεταξὺ Πεντέλης καὶ Ὑμηττοῦ, ἔνθεν δὲ μεταξὺ χθαμαλωτέρων κορυφῶν ΒΑ, μέχρι ΝΑ, ὅλην πρασίνην καὶ χλοάζουσαν, ἀλλὰ ποικιλλομένην, χρυσίζουσαν τώρα τὸν Αὔγουστον, κατόπιν τοῦ χρυσοῦ θέρους. Διότι τὸ Χαρβάτι παράγει καὶ ξανθὸν στάχυν τῆς Δήμητρος, ἀλλὰ κυρίως παράγει ῥοδίτην, παράγει δὲ καὶ καπνόν, καὶ περὶ τούτων δύναται νὰ μαρτυρήσῃ ὁ καλὸς Ἀντώνιος, ὁ ἐκ Βάρνης πρόσφυξ, τοῦ ὁποίου ἡ καλλιέργεια τοῦ καπνοῦ εἶνε ἡ πρωτίστη ἀσχολία. Ἀλλὰ τὸ πρώτιστον τοῦ Χαρβατίου προϊὸν εἶνε ὁ οἶνος, καὶ μάλιστα ὁ οἶνος τοῦ κ. Θεοφιλάτου. Εἶπον ἀνωτέρω περὶ τῆς γιγαντιαίας προόδου, ἥν ἔλαβεν ὁ τόπος ἐπὶ τῶν ἡμερῶν τοῦ κ. Θεοφιλάτου, καὶ τοῦτο δύναται νὰ ἐννοήσῃ τις ἐκ τούτου, ὅτι ἡ ἀξία τοῦ χωρίου, καὶ ἡ προσφερομένη τιμὴ εἰς τὸν κ. Θεοφιλάτον ὅστις δὲν ἔχει σκοπὸν νὰ τὸ ἀπαλλοτριωθῇ, ἐπενταπλασιάσθη. Αλλ’ ὁ κ. Θεοφιλάτος δὲν εἶνε εἷς τῶν πολλῶν πλουσίων, οἵτινες θησαυρίζουσιν ἁπλῶς διὰ νὰ θησαυρίζωσιν. Ὁ κ. Θεοφιλάτος εἶνε εἷς τῶν δραστηριωτέρων ἀντιπροσώπων τῆς βιομηχανίας καὶ τῆς προόδου ἐν Ἑλλάδι καὶ εἰς τὴν Ἀνατολὴν καὶ εἶνε ἀσύγκριτος ὠφελιμώτερος εἰς τὸν τόπον τῶν πολλῶν κηφήνων, δῆθεν πολιτευομένων καὶ ἀπὸ πρωΐας μέχρι νυκτὸς ἐπικαλουμένων τὸ ὄνομα τῆς πατρίδος καὶ τῆς ἐλευθερίας διαφθορέων τοῦ λαοῦ, ὧν βρίθει δυστυχῶς ὁ τόπος, καὶ οἵτινες περιέρχονται τὰ χωρία πρὸς διαφθορὰν καὶ ἐξώνησιν συνειδήσεων καὶ πρὸς διαβουκόλησιν τοῦ ἀτυχοῦς καὶ ἀμαθοῦς λαοῦ τῶν κωμῶν καὶ χωρίων… Ἕν μόνον ἐλάττωμα ἔχει ὁ κ. Θεοφιλάτος, ὅτι ἐνῷ γίνεται, κατὰ τὸν ψαλμωδόν, παραίτιος εὐφροσύνης εἰς μυριάδας ἀνθρώπων διὰ τοῦ οἴνου ὅν παράγει, δὲν θέλει καὶ αὐτὸς νὰ μετάσχῃ τῆς εὐφροσύνης, καὶ εἶνε τὸ ἄκρον ἐναντίον τοῦ μυλοθροῦ ἐκείνου τῆς παροιμίας, ὅστις «ὅταν εἶχε νερό, ἔπινε κρασί». Ὁ κ. Θεοφιλάτος τουναντίον, ἐνῷ ἔχει καὶ παραέχει κρασί, εὐχαριστεῖται νὰ πίνῃ νερό. Καὶ τοῦτο εἶνε γνωστὸν εἰς ὅλους τοὺς μετασχόντας τῆς πατριαρχικῆς τραπέζης του, εἰς ὅλους τοὺς ὑπὸ τὴν φιλόξενον στέγην του ἀναπαυθέντας, οἵτινες εἶνε δυσαρίθμητοι. Εὐτυχῶς οἱ ὑποτελεῖς του δὲν συμμερίζονται τὴν ἀντιπάθειαν ταύτην τοῦ κ. Θεοφιλάτου πρὸς τὸ ἴδιον προϊὸν τῆς βιομηχανίας του, καὶ οὕτω τὸ Χαρβάτι εἶνε ἕν τῶν εὐθυμοτέρων χωρίων τῆς περιφερείας Ἀττικῆς καὶ Βοιωτίας. Τῆς εὐθυμίας ταύτης, περὶ ἧς ἔλεγον ἀνωτέρω, μάρτυς ἐγενόμην ἐγὼ ὁ ἴδιος χθές, ἑορτὴν τῆς Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου. Ἐγράφη εἰς τὰς ἐφημερίδας ὅτι ἑώρταζεν ἡ Τῆνος, ἑώρταζε τὸ Ἀμαροῦσι, ἡ Πεντέλη, ἡ Κολοκυνθοῦ, ἡ Χρυσοσπηλαιώτισσα, ἡ Ῥόμβη, κτλ. Μόνον περὶ τοῦ Χαρβατίου δὲν ἔγινε λόγος. Καὶ ὅμως καὶ τὸ Χαρβάτιον εἶχε τὴν ἑορτήν του, διότι καὶ τὸ ἐνοριακὸν παρεκκλήσιον αὐτοῦ ἐπ’ ὀνόματι τῆς Παναγίας τοῦ Δεκαπενταύγουστου τιμᾶται. Οἱ ἀγρόται, ὅλοι λευχείμονες, ἑώρτασαν πανηγυρικῶς δι’ ἀφθόνου σπονδῆς, δι’ ἀσμάτων καὶ ὀρχήσεων καὶ μετὰ πολλῆς φαιδρότητος καὶ ἀνοικτῆς καρδίας. Περὶ τὴν 5ην μ.μ. ἔφθασαν ἐκ γειτονικοῦ χωρίου τὰ τύμπανα καὶ οἱ ζουρνᾶδες καὶ τότε ἡ εὐθυμία ἐκορυφώθη. Ἀλλὰ βραχεία παρῆλθεν ὥρα, καὶ ὁ αἰθήρ, ὅστις ἦτο ἀπὸ πρωΐας κεκαλυμμένος, ἐπὶ μᾶλλον συνεσκότασε, τότε δὲ ἀγρίως ὑψηλὸν ἦτο πρὸς βορρᾶν, περὶ τὰς ὑπωρείας τῆς Πεντέλης τὸ θέαμα τῶν συγκρουομένων νεφελῶν, τῶν διασχιζουσῶν τὸν αἰθέρα ἀτραπῶν, καὶ παταγώδης ἀντήχει ἡ βροντή, ἀπειλοῦσα ἔκρηξιν. Ἐφ’ ὕψους τοῦ Ὑμηττοῦ ἐπεκρέματο μέγα καὶ ζοφερὸν νέφος, προάγγελος τοῦ ὄμβρου. Ἡ καταιγὶς ἐξερράγη μετ’ ὀλίγον, φοβερὸς ἦτο ὁ ἀνεμοστρόβιλος, καὶ εὐθὺς ἐπῆλθε ῥαγδαιοτάτη βροχὴ διαρκέσασα μετὰ διαλειμμάτων καὶ ὑφέσεων ἐπὶ τινὰς ὥρας. Τότε καὶ τὰ νταούλια μετηνέχθησαν ἀπὸ τοῦ ὑπαίθρου εἰς τὸ μόνον τοῦ χωρίου μαγαζεῖον, οἱ δὲ ὀρχήσεις καὶ τὰ ἄσματα δὲν ἔπαυον. Ἀλλὰ περὶ τὴν δεκάτην ὥραν, ὅτε ὁ ὑετὸς εἶχε κοπάσει, πυρσοὶ ἀνήφθησαν, ἡ εὐθυμία ἐκορυφώθη, καὶ πάλιν ἡ ἑορτὴ κατέστη ὑπαίθριος. Ὁ δὲ περίφημος τυμπανιστὴς μπάρμπα Μᾶρκος, χαριζόμενος εἰς τὴν παρέα, εὐηρεστήθη τότε νὰ κρούσῃ καὶ αὐτὸς ἐπ’ ὀλίγον τὸ τύμπανον. Τῷ ὄντι δὲ μοί ἐφάνη ἄξιος τῆς φήμης του. Ὅσην καὶ ἂν ἐπιτηδεύεται τις ἀποστροφὴν πρὸς τὰ βαρβαρόφωνα, ὁμολογητέον ὅτι ὁ μπάρμπα Μᾶρκος βαρεῖ σιγά, ταπεινά, ἔχει ἰδιαίτερον ὅλως τρόπον, καὶ μεγάλως μετριάζει τὸ τραχὺ ἐκεῖνο καὶ τὸ ἐκκωφαντικὸν τοῦ ἤχου. Ἐκ τῶν ὀρχηστῶν μεγάλως διέπρεψεν ὁ προειρημένος πρόσφυξ Ἀντώνιος, ὅστις ἐχόρευσε τὸν ζεϊμπέκικον, τὸν ἀράπικον καὶ ἄλλους ἀστειοτάτους χορούς. Περίεργος δὲ ἦτο ὁ μιμικὸς ἐκεῖνος χορὸς τοῦ κουφοῦ ἄραβος στρατιώτου, πηδῶντος, σκοπεύοντος, τρεπομένου εἰς φυγήν, ἐπαιτοῦντος, καὶ ποιοῦντος ἅμα ἀσιατικὴν ὑπόκλισιν… Ἀλλὰ περὶ τὸ μεσονύκτιον διέλυσε καὶ χορὸν καὶ ἑορτὴν καὶ εὐθυμίαν ὁ ἐπισυμβὰς τρομερὸς σεισμός, ὅστις τοιαύτας δεινοτάτας καταστροφὰς ἐπέπρωτο νὰ προξενήσῃ ἀτυχῶς εἰς τὴν Ἑλλάδα! Εἴθε ἡ φοβερὰ αὕτη δοκιμασία νὰ εἶνε ἡ τελευταία διὰ τὴν ἀτυχῆ πατρίδα μας!

Ἀλέξανδρου Παπαδιαμάντη ἘΦΗΜΕΡΙΣ 1886′